De vijf elementen uit het Boeddhisme en de algemene elementenleer komen terug in alle aspecten van het leven, ook bij de dood. “Deze oeroude leer helpt je om los te komen van de medische kijk op sterven, van het bieden van oplossingen voor fysiologische symptomen en om uit de modus van het beredderen te komen,” zegt oud hospicecoördinator Ineke Visser, auteur van Licht op sterven.
Om inzicht te krijgen in het universele proces van sterven is het helpend om sterven te plaatsen in het perspectief van de elementenleer.
Elementenleer
Die algemene geldigheid vertelt ons dat alles in de wereld is opgebouwd uit de vijf elementen aarde, water, vuur, lucht en ether. De elementen ín ons vormen een dynamisch samenspel, deels in ons karakter terug te vinden en deels afhankelijk van gebeurtenissen in de buitenwereld. Je voelt je vitaal, gezond en innerlijk krachtig als er een zekere mate van evenwicht is. Als, met andere woorden, de elementen in harmonie zijn.
De vijf elementen en sterven
Om inzicht te krijgen in het universele proces van sterven is het helpend om sterven te plaatsen in het perspectief van de elementenleer. Deze oeroude leer helpt je om los te komen van de medische kijk op sterven, van het bieden van oplossingen voor fysiologische symptomen en om uit de modus van het beredderen te komen. Het helpt je om jezelf in lijn te brengen met het ritme van het leven en om mee te bewegen met de veranderende belevingen en behoeften van stervenden. Bekend is dat het stervensproces in het boeddhisme wordt uitgelegd aan de hand van deze leer. Het bijzondere is echter dat de elementenleer in alle grote wijsheid tradities terug te vinden is, tot aan de oude Grieken toe.
Zoals wij in de moederschoot gevormd zijn door de elementen aarde, water, vuur, lucht en ether, zo verlaten die elementen ons een voor een tijdens het stervensproces. Hoewel er een zekere volgorde in lijkt te zitten, mag je het terugtrekken van de elementen niet als een lineair proces zien. Sterven kan lange tijd vergen, maar kan zich ook in enkele uren voltrekken. Het blijft onmogelijk om aan te geven wanneer de dood werkelijk zal intreden. In al die gevallen trekken de elementen zich terug.
Aarde
In ons lichaam is het aarde-element onze basis. Het wordt vertegenwoordigd door de botten en het skelet. Een grote mate van geaard of gegrond zijn, geeft je stevigheid en stabiliteit. In het karakter van mensen zie je dat terug als een stevige, betrouwbare persoonlijkheid.
Is er een teveel aan aarde dan kunnen mensen zwaar op de hand worden, star en bang voor verandering. Wanneer iemand sterft trekt het element aarde zich als eerste terug. Dat uit zich in een verminderde behoefte aan eten en drinken. In het proces van sterven is verlies van gewicht en lichaamskracht het eerste dat waarneembaar is.
De energie loopt terug en de materie neemt af. Niet alleen bij mensen die ongeneeslijk ziek zijn en binnen afzienbare tijd gaan sterven. Ook bij ouderen kun je goed waarnemen dat het aarde-element zich aan het terugtrekken is. Met de verdwijning van het aarde- element neem je ook afscheid van al je aardse bezittingen, van alle materie.
Water
Ons lichaam bestaat voor 70% uit water. Water is van levensbelang en nodig om goed te functioneren, om mee te stromen met het leven, om vooruit te gaan en flexibel te zijn. Het waterelement wordt vertegenwoordigd door de gevoelsmens.
Wanneer iemand sterft en het waterelement zich terugtrekt, heeft de stervende geen controle meer over lichaamsvochten. Het lichaam droogt uit. Als de spieren in het lichaam hun functie verliezen, vermindert ook de controle over de blaas en de sluitspieren.
Het waterelement staat ook voor onze emoties en gedachten. Deze lijken langzaam maar zeker op te lossen. Dat is goed te merken wanneer de stervende op enig moment letterlijk afstandelijk lijkt te worden. Niet gemakkelijk voor familie en vrienden. Het is vaak het moment dat mensen beseffen dat hun geliefde een andere weg gaat bewandelen. Dat kan gevoelens van eenzaamheid en verdriet oproepen.
Vuur
Het vuurelement vertegenwoordigt in het lichaam de omzettings- en verbrandingsprocessen en onze energiehuishouding. Het verwijst naar ons enthousiasme voor het leven. Wanneer het nog fijnere element vuur oplost, trekt de energie zich terug en wordt de stervende koud. Ook dat is voor omstanders goed te ervaren.
Het begint bij de uiteinden van het lichaam: de handen, voeten, oren en neus. De warmte trekt zich terug in de richting van het hart en de vitale organen geven het langzaam maar zeker op. Degene die gaat sterven, zal steeds vermoeider zijn doordat organen gaan uitvallen. Daardoor zullen afvalstoffen zich ophopen in het lichaam waardoor de stervende meer en meer versuft.
Het hele metabolisme verandert. Je ziet dat aan de huid die een grauwe, bleke kleur krijgt. Het gezicht valt in en de neus en kin worden spits.
Als gevolg van de verminderde hartfunctie vertraagt de bloedsomloop. Als het vuur zich terugtrekt, vordert het proces van sterven en de stervende verliest de passie en de wil om te leven. Het zou nu weleens snel kunnen gaan. Dit is overigens een andere situatie dan wanneer de wil en de passie om te leven verdwijnen en er sprake is van een verlangen naar de dood terwijl iemand lichamelijk nog relatief gezond is.
Lucht
Het luchtelement heeft te maken met de ademhaling en beïnvloedt de huid. Het luchtelement wordt vertegenwoordigd door de denkers onder ons. Als uiteindelijk het nog weer fijnere luchtelement het opgeeft, zie je de ademhaling veranderen. Waar de ademhaling wellicht eerst nog laag in de buik zat, wordt deze steeds oppervlakkiger en zie je deze hoger in het lichaam.
Wanneer het luchtelement zich terugtrekt, nadert de voltooiing van het stervensproces. Toch kan het ook dan nog even duren. Uiteindelijk blaast de stervende zijn laatste adem uit. Ook als je voorbereid bent, kan het je overrompelen. Maar er is geen twijfel over mogelijk. Soms geeft de stervende verschillende laatste ademstootjes op het moment dat hart en longen stoppen. Anderen ademen lang uit, enkele seconden later gevolgd door wat opnieuw een ademteug lijkt. Dit kan zich nog een aantal keren herhalen. Dat kan schrik aanjagen als je daar niet op voorbereid bent. Het zijn echter slechts de longen die lucht uitstoten.
Nu wordt de stervende als overleden beschouwd. Iemand is letterlijk over zijn lijden heen. Sommigen zullen zeggen dat de ziel het lichaam heeft verlaten of dat de stervende de overgang heeft gemaakt naar de geestelijke wereld.
Ether
Toch is het na de laatste uitademing nog niet gedaan. Je krijgt te maken met het ether-element. Het allerfijnste element ether – ijl, onzichtbaar, zonder vorm en grens – vertegenwoordigt leegte. Het is een leegte die volledig is; vol en ledig tegelijk. Het wordt in het lichaam uitgedrukt als lege ruimte, zoals de ruimte tussen de gewrichten, de organen en de cellen.
Hoewel het element onzichtbaar is, kunnen wij er iets van ervaren wanneer wij naar binnen keren en stil worden. Het vredige, rustige gevoel dat dan ontstaat, is waar het element ether naar verwijst. In ons karakter maakt ether ons evenwichtig en enigszins ernstig. Een teveel aan ether maakt zweverig. Dat kun je waarnemen bij mensen die zich hier op aarde niet thuis voelen en maar niet kunnen aarden. Ook is het etherelement merkbaar bij mensen op hoge leeftijd. Zij lijken soms al doorzichtig, bijna transparant te zijn.
De subtiele energieën die nu nog oplossen, zijn minder zichtbaar voor de ongeoefende, innerlijke zintuigen maar ervaarbaar voor velen rondom een sterfbed.
Fragment uit: Licht op sterven
Licht op sterven
‘Licht op sterven’ van Ineke Visser is een betekenisvol boek dat dieper ingaat op het proces van sterven en de verruiming van bewustzijn in de overgang naar de dood.
Lees verder:
- Persoonlijk verhaal: hoe bereidt de stervende mens zich voor op de dood?
- Wat gebeurt er als je doodgaat? Terugblikken op het leven
- Chinese geneeskunde en de vijf elementen: breng je elementen weer in balans met deze tips
Ineke Visser, oud hospicecoördinator, deed onderzoek voor Peter Fenwick (VK) naar levenseinde-ervaringen in Nederlandse Hospices. Zij schrijft over sterven en is een veelgevraagd spreker en (gast)docent. Eerder kwam bij AnkhHermes uit Een andere kijk op orgaandonatie. Verkenningen van het stervensproces. Ineke is initiatiefnemer van het Landelijk Expertisecentrum Sterven. Het is haar missie om bij te dragen aan verruiming van ons collectieve bewustzijn over sterven.
