Misschien ken je de Griekse mythe van Narcissus wel, de figuur waarvan het woord ‘narcistisch’ is afgeleid. Volgens de mythe was Narcissus een opvallend mooie, jonge man die iedereen die hem kende verblindde met zijn schoonheid. Veel mensen verheerlijkten hem en werden verliefd op hem, maar hij was zo ijdel dat hij ze allemaal afwees. Hij vond niemand goed genoeg! Uiteindelijk zag Narcissus zijn spiegelbeeld in het water, en werd hij verliefd. Hij was niet in staat weg te lopen van zijn eigen beeltenis en – afhankelijk van welke versie van de mythe je leest – pleegde hij zelfmoord of kwijnde weg.
Narcist
Narcistische mensen lijken heel erg op hun naamgenoot. Een groot deel van de tijd draaien ze op een tank vol superioriteit, zelfvertrouwen en charisma. Maar soms merken narcisten dat hun gevoel van superioriteit jegens anderen een illusie is. Dan gaan ze op zoek naar bewijzen die dat gevoel van superioriteit bevestigen, en ze vermijden interacties of relaties die het tegendeel onderstrepen.
Wanneer iemand of iets hun enorme gevoel van eigendunk verstoort, worden ze onaangenaam. Want ondanks hun arrogantie raken ze snel gekwetst en zijn ze emotioneel zwak. Ze koesteren wrok, rekenen mislukkingen anderen aan, worden boos op anderen en vallen uit wanneer de boel niet loopt zoals zij willen. Ze houden er niet van om geen gelijk te krijgen. Ze horen zichzelf graag praten. Maar misschien is de schadelijkste eigenschap wel dat ze anderen vaak veroordelen en vinden dat die schromelijk tekortschieten. Narcisten zijn de koningen en koninginnen van het gezin, kantoor of bedrijf.
Narcistische ouders
Je kunt je voorstellen dat wanneer narcisten vader of moeder worden, ze perfectie eisen van hun kinderen, of zich in elk geval niet wensen te schamen. Waar gezonde ouders misschien even balen wanneer hun kind tijdens een belangrijke wedstrijd die ene bal net mist, wordt de narcistische ouder van dat kind boos en voelt zich persoonlijk vernederd. Wanneer hun kinderen fouten maken die zichtbaar zijn voor anderen, hoezeer die kinderen hun ouders’ hulp op dat moment ook nodig hebben, vatten narcisten dit persoonlijk op en zetten ze het hun kinderen betaald.
De negentienjarige Sid staat bij de voordeur van het goed ingerichte huis van zijn ouders. Op het eerste gezicht is hij een lange, mooie, jonge man. Maar als je in zijn ogen kijkt, zie je pijn en onzekerheid. Hij houdt zijn handen voor zich geklemd en laat zijn schouders hangen. Naast hem staat een politieman, die aanbelt. De agent en de jonge man wachten een paar minuten, tot een chique vrouw de deur opendoet. Ze glimlacht allerliefst naar de agent en bedankt hem voor het thuisbrengen van haar zoon. Ze neemt de paperassen aan die hij haar aanreikt en doet een stap opzij zodat haar zoon naar binnen kan. De agent gaat weg. Sids moeder doet de voordeur dicht en blijft even voor haar zoon staan met de armen over elkaar en een strenge, onvermurwbare blik op haar gezicht. Sid buigt zich voorzichtig naar haar toe, alsof hij lichamelijk contact wil, of daar misschien op hoopt.
Zij zegt: ‘Je vader is erg overstuur. Je mag nu niet met hem praten. Hij is al naar bed. Ga naar je oude kamer, morgen zullen we het er wel over hebben.’
Was Sid betrapt op drinken? Of heeft hij iets gedaan wat erger is? Iets gestolen misschien?
Nee. Sid, die nog maar net zijn rijbewijs heeft, heeft zojuist een voetganger aangereden, en die is ernstig gewond geraakt. De man stak ineens de straat over in een poging de bus te halen – een veertiger met een gezin. De man ligt nu in coma in het ziekenhuis. En Sids moeder stuurt hem naar bed. Ze is boos omdat ze weet dat zijn naam morgen in de krant zal staan, en dat geeft haar gezin een slechte naam.
Behoeftes
Narcistische ouders zien hun kinderen niet echt als mensen die los van hen staan. Ze zien hen eerder als kleine verlengstukken van zichzelf. De behoeftes van het kind worden gedefinieerd door de behoeftes van de ouder, terwijl het kind dat zijn behoeftes uit er vaak van wordt beschuldigd egoïstisch of niet attent te zijn.
Beatrice was een slim veertienjarig Afro-Amerikaans meisje dat een volledige beurs kreeg voor een bekende, prestigieuze highschool in haar woonplaats. De meeste van haar medestudenten waren zo rijk dat ze tijdens schoolvakanties uitstapjes maakten naar oorden als Monte Carlo of de Zwitserse Alpen. Maar Beatrice was een stadsmeisje wier ouders moesten sparen om haar eens per jaar mee te kunnen nemen naar Disney World of Cape Cod. Zoals gewoonlijk waren haar cijfers op haar nieuwe school prima, maar ze voelde zich het hele jaar door ellendig. Ze had het gevoel dat ze symbool stond voor alle zwarte mensen en voor haar stadje, maar had vooral het gevoel dat ze nergens thuishoorde.
Maar Beatrices moeder voelde zich het hele jaar geweldig. Ze genoot ervan zich mooi aan te kleden en om schouder aan schouder te zitten met senatoren en ouders die op Wall Street werkten. Ze vertelde de buren graag hoe moeilijk het op die school was, en hoe goed Beatrice het deed. Ze had het idee dat ze eindelijk samen kon zijn met het soort mensen dat haar interesseerde. En elke keer dat Beatrice probeerde te vertellen hoe ellendig ze zich sociaal gezien voelde, riep haar moeder uit: ‘Maar dit is een uitgelezen kans voor jou om bij de supersuccesvolle mensen te gaan horen. Het duurt maar vier jaar. Je moet gewoon wat harder worden.’
Beatrice probeerde haar moeders woorden ter harte te nemen maar ze voelde zich eenzaam en depressief en ze had weinig gemeen met de andere leerlingen. Toen zij haar ouders aan het eind van het jaar vertelde dat ze terug wilde naar de ‘gewone’ school, sprong haar moeder uit haar vel, barstte ze in tranen uit en schreeuwde ze: ‘Hoe kun je mij dit aandoen? Nu kan ik mijn geweldige vrienden daar niet langer zien! En onze buren zijn vast blij dat jij dit niet redt, want ze waren jaloers op mij! Je doet dit allemaal omdat je niks meer of minder bent dan een aandachtstrekker!’
Beatrices vader hielp ook al niet. Hij had geleerd dat hij het beste af was als hij de kant van zijn vrouw koos.
Wat Beatrice nodig had, was medeleven en begrip. In plaats daarvan kreeg ze verwijten. Lange tijd kon haar moeder haar niet vergeven voor deze keuze, die voor Beatrice trouwens de juiste bleek te zijn. Ze haalde haar diploma en kreeg een volledige beurs, en haar moeder was weer gelukkig.
Een narcistische ouder kan zich niet voorstellen wat de kinderen voelen en bekommert zich daar ook niet om. Maar een ouder zonder empathie is als een chirurg die opereert met botte instrumenten en slechte verlichting. Dat leidt geheid tot littekens.
Kinderen voortrekken
Wanneer narcisten ouders worden, hebben ze vaak heel verschillende relaties met elk van hun kinderen. Een moeder trekt er bijvoorbeeld eentje voor en vindt in elk geval een van de andere kinderen wel teleurstellend. Maar dat ene kind dat hen positieve aandacht oplevert omdat het mooi, knap, atletisch of slim is, is ‘de gezegende’ en geniet een speciale relatie met de narcistische papa of mama. Soms beseft dit voorgetrokken kind pas als volwassene dat de liefde van de ouder al die tijd voorwaardelijk is geweest.
Gina is een 32-jarige vrouw, de oudste van drie kinderen uit een gezin dat al generaties lang in Manhattan woont. Tot voor zeer kort was ze de oogappel van haar vader en had ze een goede, hechte band met hem. Maar haar jongere broer, die altijd minder succes had dan zij, houdt afstand van hun vader, en ook van Gina zelf. Gina heeft nooit begrepen waarom en neemt aan dat haar broer jaloers is. Maar nu gaat Gina trouwen met een tweede-generatie immigrant, een succesvolle advocaat bij het kantoor waar zij werkt. Haar vader vindt dat ze beneden haar stand trouwt. Sinds hun verloving doet haar vader koeltjes en gaat hij haar telefoontjes uit de weg. Wanneer ze elkaar toch spreken, praat hij tegen haar op die kritische toon die Gina altijd heeft gehoord als hij het tegen haar broer had. Gina begrijpt dat ze haar vader teleurstelt. Op 32-jarige leeftijd beseft ze eindelijk waarom haar broer afstand heeft genomen van het gezin.
Met dat nieuwe bewustzijn zou Gina verder kunnen gaan met haar leven door afstand te nemen van haar vader. Toch blijft ze misschien altijd onbewust proberen hem te behagen, om beter te zijn dan de rest en om successen en lof te behalen om hem te plezieren. Ze zit gevangen in haar vaders spiegel. Haar hele jeugd werd haar eigen identiteit genegeerd, terwijl ze zwoegde om haar vaders grootse ideeën te vervullen van haar als perfecte dochter. En of een kind van een narcist zich in zijn jeugd zich nu geminacht voelt, zoals Gina’s broer, of geliefd, zoals Gina zelf: als volwassene zal dat kind van toen moeite hebben om zichzelf los te maken van het oordeel van de narcist. Dit kind zal moeite hebben om zichzelf door de eigen ogen te zien.
Emotioneel verwaarlozend ouderschap kan er op het eerste gezicht best uitzien als gezond ouderschap. Maar de verschillen zijn dramatisch. Net zoals de ene paddenstoel in het bos een lekker maaltje kan zijn en de andere dodelijk, zijn de overeenkomsten slechts oppervlakkig. In Ongekende gevoelens leer je hoe je de diverse giftige paddenstoelen leert herkennen, hoe je voluit kunt leven en hoe je die kracht en kennis door kunt geven aan de volgende generatie.
Ongekende gevoelens
Dit is een fragment uit Ongekende gevoelens van Jonice Webb. Herken je iets in het verhaal hierboven, of ben je benieuwd welke andere types ouders er nog meer zijn? Ongekende gevoelens helpt je om de oude pijn te herkennen, erkennen, omarmen en een plekje te geven. Zonder schuld aan te wijzen, maar met begrip voor hoe het was.
Emotionele bagage en familiepatronen: zo ziet emotionele verwaarlozing er uit
Narcisme & moeders: zes typen narcistische moeders
Narcistische ouders: onzichtbare mishandeling
7 tekenen dat je emotioneel verwaarloosd bent als kind (en hoe het nu invloed op je heeft)
Jonice Webb is gepromoveerd in de klinische psychologie, was directeur van een aantal poliklinieken en voert inmiddels dertig jaar haar eigen psychotherapiepraktijk. Ze heeft zich gespecialiseerd in het werken met jongeren en relatietherapie.
