Zo kan een negatief zelfbeeld tot stand komen (vaak ontstaan in de kindertijd)
Door Gastauteur
Heb jij last van een negatief zelfbeeld of heb je weinig zelfvertrouwen? Vaak komt een negatief zelfbeeld voort uit de kindertijd, waardoor er een zogeheten innerlijke criticus kan ontstaan; een stemmetje dat je wijst op alles wat je verkeerd doet. In Vleugels van vertrouwen vertelt Paul Loomans hoe de innerlijke criticus kan ontstaan en hoe we dat stemmetje tot rust kunnen brengen. Hij deelt deze inzichten in dit artikel.
Als de mal, de gietvorm, strak en ingeklemd of omgekeerd juist los en zonder bakens is geweest, is er een gerede kans dat het kind er later last van krijgt.
De oorzaak van de innerlijke criticus
Waar komt die innerlijke criticus eigenlijk vandaan? Hoe is hij ontstaan en wat is zijn functie? Als we hem zelf gemaakt hebben, zullen we hem nodig gehad hebben. Wat was onze intentie? Allereerst een voorbehoud aan onze (voor)ouders. Zelf ben ik ook ouder, dus dit zeg ik ook tegen mezelf. Ik wil onze ouders niet zwart maken of beschuldigen. Het zoekt naar oorzaken.
Elke opvoeder zal met de mogelijkheden die hem of haar ter beschikking staan, proberen het beste te doen. Daarbij kunnen er gevolgen zijn die niet voorzien en niet bedoeld waren. Ze ontstaan uit lastige omstandigheden, uit beperkt uitzicht, uit onbewust handelen, uit inmiddels achterhaalde visies. Ik ga ervan uit dat elke ouder en iedere opvoeder probeert het beste te doen wat in zijn vermogen ligt, met de middelen die hem gegeven zijn vanuit de komaf, cultuur en godsdienst waarin hij is opgegroeid.
Langzaam groeiproces
Vaak gaan opvoeders die littekens veroorzaken zelf gebukt onder een jeugd waarin zij slachtoffer waren. De moraal en de mores planten zich voort van generatie tot generatie. In het boeddhisme is daar een term voor: het wordt karma genoemd. De innerlijke criticus is meestal in de jeugd ontstaan, in een langzaam groeiproces. Kinderen zijn speels en kennen nog geen grenzen en gedragscodes. Is het goed om streng te zijn en duidelijke grenzen aan te geven? Dat levert echter ook veel weerstand en dus huilende kinderen op. Ga je er wat losser mee om? Dan lijkt jouw huis waarschijnlijk op een speeltuin en wil jouw kind geen groentes uitproberen of andere gezonde dingen.
Niemand lijkt het juiste antwoord te hebben, maar dan blijkt er onder de oppervlakte in de schemering van het geheugen toch een referentiekader te liggen. Richtlijnen die natuurlijk anders zijn dan die van onze eigen ouders, maar die er, als je ze eerlijk beschouwt, toch op lijken. Of juist precies het tegenovergestelde zijn, waarbij ook de nuancering verloren is gegaan.
Oude familiekarma
In omstandigheden waarin we wat minder goed kunnen nadenken, omdat we moe zijn of omdat elders de dingen wat minder lopen, lijken we rechtstreeks uit een oud vaatje te tappen. Dan worden we net zo boos of streng als onze ouders. Dan glipt er oud karma door onze vingers. En het kind schrikt van de niet gedoseerde, heftige reactie. Deze patronen van vroeger, dit oude familiekarma, kan bij de opvoeder om vele verschillende redenen de overhand krijgen.
De eerste reden is meteen de simpelste: de opvoeder denkt er niet over na. Hij kopieert simpelweg het gedrag waarmee hijzelf ook opgevoed is. Dit lijkt een veilige keuze. Je hoeft niet te wikken en te wegen, krijgt bevestiging van de ouders en er wordt een norm gevolgd die in een vertrouwde groep geaccepteerd is. Een rechtlijnige en dogmatische opvoeding heeft vaak vervelende consequenties.
Maar een losse ‘hippiecultuur’, waar het kind het vooral zelf mag uitzoeken, laat net zo goed sporen en groeven na. Simpel gezegd komt het er op neer: als de mal, de gietvorm, strak en ingeklemd of omgekeerd juist los en zonder bakens is geweest, is er een gerede kans dat het kind er later last van krijgt.
Omstandigheden in de jeugd
Een tweede reden kunnen bijzondere omstandigheden in de vroege jeugd zijn, die een harmonische opvoeding in de weg stonden. Vaak gaat het om een tekort of een overdaad aan liefde en aandacht. Hier volgt een opsomming van dit soort situaties. De lijst is verre van volledig en wil dat ook niet zijn, maar geeft een idee hoe veelvuldig belemmeringen voorkomen in de vroege jeugd.
- Het is het eerste kind en de opvoeder gaat het extra goed doen. In het algemeen is een opvoeder
milder met een tweede of derde kind. - De opvoeders zijn nog jong en zelf net uit de pubertijd.
- De partners kennen elkaar nog maar kort en hebben relatieproblemen.
- Een van de opvoeders heeft een ernstige ziekte.
- Een opvoeder is zelf beschadigd uit zijn jeugd gekomen.
- Een van de opvoeders is depressief, er zijn lange grijze dagen waarin contact niet mogelijk lijkt.
- Een opvoeder heeft een dierbare vriend of vriendin verloren en is in de rouw.
- Een van de opvoeders is onvoorspelbaar agressief en smijt dan met wat hij pakken kan door de kamer
waarbij ook kinderen aanwezig zijn. - Een van de opvoeders heeft een geestelijke aandoening, zoals schizofrenie en heeft aanvallen waarbij hij de partner bedreigt.
- Een van de ouders heeft een sterke vorm van autisme en heeft moeite om contact te maken met zijn kinderen.
- Een van de opvoeders heeft een verslaving en is vaak onbereikbaar.
- De ouder schrikt van de verantwoordelijkheid die het opvoeden van een kind met zich meebrengt en loopt ervoor weg.
- Het kind lijkt qua karakter op die drukke extraverte ouder waar de opvoeder zelf onder geleden heeft.
- Het kind huilt en huilt en huilt, de ouders weten niet waarom en zijn zo moe dat zij niet meer weten waar zij het zoeken moeten.
Al deze oorzaken kunnen tot gevolg hebben dat de opvoeder minder rek, minder overzicht, minder geduld heeft. Het verhoogt de kans op primaire, brute reacties. De opvoeder is niet in staat om zijn eigen eerste impuls in te houden en een pas op de plaats te maken. Gedurende lange periode heeft een opvoeder te weinig elasticiteit om hier weloverwogen mee om te gaan.
Gedurende een even lange periode ervaart het kind beangstigende druk, ongezonde onrust of kille eenzaamheid. Het kind denkt dan niet: wat een rare familie heb ik toch, wat zielig voor mijn ouders dat ze het zo moeilijk hebben. Het trekt een andere conclusie. Het denkt: het zal wel aan mij liggen dat mijn ouders zo vaak boos op mij zijn, ik ben het niet waard om aandacht te krijgen. Ik ben niet goed genoeg. Het denkt: ik ben geen goed kind.
Negatief zelfbeeld
De gedachte ‘ik ben geen goed kind’ nestelt zich in de zenuwbanen van de hersenen. Het signaal ‘ik ben niet goed genoeg, ik doe het niet goed’ komt vaak voorbij. De hersenen hebben er maar een speciaal paadje voor aangelegd, zodat de boodschap wat simpeler verloopt. Het kind dat denkt dat het niet goed is, ziet dit overal bevestigd. Door zijn onzekerheid doet het inderdaad soms onhandig. Het houdt zich ook wat op de achtergrond. Dat maakt het paadje nog wat breder, het groeit uit naar een gemakkelijke route.
Het opgroeiende kind zoekt gezelschap maar dat is lastig. De andere kinderen in de klas willen liever met de populaire kinderen spelen. Het kind dat nu puber geworden is, beperkt zich tot een vriend of vriendin die zelf ook wat onzeker is. Regelmatig manoeuvreert het zich in situaties waar opnieuw het bewijs geleverd wordt dat hij het minder goed doet. De gemakkelijke route is nu geasfalteerd en het is een snelweg geworden.
De volwassen man of vrouw draagt een stem met zich mee op de schouder. De stem is streng en wijst op alle foutjes en tekortkomingen. Vaak moet hij bevestigen wat voor een kluns de volwassene is, hoe onhandig hij doet en hoe hardleers hij is. De stem laat meteen maar de bittere waarheid weten: uit deze mislukkeling zal nooit iets goeds komen. Op de wegwijzers naar de snelweg staat: ik ben niet goed genoeg.
Alles wat de boodschap ‘niet goed genoeg’ vervoert, wordt naar de snelweg geleid. Dus ook de verwoede pogingen om je te bevrijden van de stem. Door de stem af te keuren, houd je hem feitelijk in stand. Je maakt nog meer gebruik van de route in je hersenen. Hoe harder je probeert een andere route te nemen, des te breder de snelweg gaat worden, want die wil het alleen maar gemakkelijk maken om de boodschap nog sneller door te sturen. In veel therapeutische methoden word je vooral aangeleerd om de negatieve boodschap te vervangen door een positieve boodschap.
Onbewust blijf je zo echter het persoontje op je schouder afwijzen. Je vindt dat je andere gedachten moet hebben, die wél kloppen. Het figuurtje wrijft zich nog steeds in de handen. Ook wordt wel de tip gegeven de innerlijke criticus te verslaan door bijvoorbeeld tegen de stem te zeggen: ‘En nu wegwezen!’ Maar dat is alleen nog maar meer koren op de molen van de stem. De vraag is niet hoe we de stem weg krijgen, de vraag is hoe we de snelweg die de stem steeds maar neemt kunnen laten verdwijnen. Pas dan zal het negatieve signaal steeds minder vanzelfsprekend worden en aan kracht verliezen.
Geschreven door Paul Loomans.
Vleugels van vertrouwen
Welke patronen en overtuigingen ondermijnen je zelfvertrouwen? Vleugels van vertrouwen laat zien hoe je ze positief kunt ombuigen. Laat nieuwe overtuigingen groeien met behulp van krachtspreuken.
Lees ook deze artikelen:
Innerlijke criticus: vijand en beste vriend(in)
Over jeugdtrauma: triggers nodigen jou uit om te helen
De invloed van emotionele verwaarlozing in je kindertijd op de relatie met je ouders
Inspirerend leven werkt samen met experts om je te inspireren. Gastauteurs bieden ons hun verhalen aan om met jou te delen.
