Voel je je vaak angstig? Dit is waar het vandaan komt en hoe je het vermindert
Door Sheryl Paul
Iedereen ervaart weleens een gevoel van angst of spanning. Dit is dan ook een bepalende factor in het leven van veel mensen. In dit artikel vertelt Sheryl Paul, auteur van Nooit meer bang voor angst wat de oorsprong kan zijn van je angst én geeft ze je handvatten om je angst te verminderen.
Het is haast onmogelijk om geen spanningen of angsten te ontwikkelen als familie, schoolsysteem en media je voortdurend laten weten dat je niet voldoet.
De oorsprong van angst
Angst kan zich ontwikkelen als gevolg van een veelheid aan verschillende factoren die allemaal van invloed kunnen zijn op het ontstaan ervan: je familiegeschiedenis, de invloed van scholen of religies en de invloeden van wereldwijde, culturele en maatschappelijke factoren. Als je begrijpt waar angst vandaan kan komen, helpt dat je om het te accepteren. Je zult je daardoor veel minder schamen voor je angst, want je weet dat er niets mis is met je.
Tegenwoordig weten we dat angst ook een genetische component kent: als (een van je) ouders last had van angst, loop jij een grotere kans daar ook last van te krijgen. De neiging tot angstigheid zit dan niet alleen ingebakken in je genen, maar het is daarnaast een bekend gegeven dat ervaringen en indrukken uit je vroegste jeugd een veel groter effect hebben op de ontwikkeling van een persoonlijkheid dan dingen die ons expliciet aangeleerd worden. Met andere woorden: als jij er getuige van was dat een of beide ouders vroeger worstelde met angsten of zich chronisch zorgen maakte zónder dat ze daar maatregelen tegen namen of er effectief iets aan deden, is het zeer waarschijnlijk dat jij hetzelfde gedragspatroon laat zien.
Alle cliënten die ik vraag of een van hun ouders vaak gespannen was, antwoorden bevestigend. Daarbij is het belangrijk om het volgende nog even te vermelden: zelfs áls je afstamt van een geslacht van chronische zenuwpezen én een (of beide) ouders had last van spanningen en depressies, ben je nog niet op voorhand veroordeeld tot een leven vol spanningen. Informatie over voorouders helpt je te begrijpen waar je vandaan komt, het zegt niets over je toekomst.
Het angstige brein
Een van de zuignappen aan de tentakels van het angstige brein is de vaste overtuiging dat je altijd moet knokken tegen je angsten, dat je je nooit bevrijd en licht zult voelen. Het angstige brein heeft nogal de neiging om in termen van zwart of wit (alles of niets) te denken. Wie regelmatig de woorden ‘altijd’ en ‘nooit’ gebruikt, wordt waarschijnlijk geregeerd door angst.
Je kunt spanning ook zien als gevoeligheid die op hol is geslagen. Stel dat er vroeger bij jou thuis afwijzend of onaardig werd gereageerd op jouw gevoeligheid en je ouders niet in staat waren je te leren omgaan met heftige gevoelens van verdriet, woede, jaloezie, eenzaamheid, teleurstelling of frustratie? Stel dat je ouders je geen rituelen of handvatten hebben gegeven die helpen bij het omgaan met de dood? Stel dat ze in plaats daarvan zeiden dat je niet zo moest zeuren en gewoon door moest, alleen maar omdat ze zelf nooit hebben geleerd hoe met zulke gevoelens om te gaan? Dan heeft je gevoeligheid geen enkele andere optie dan zich om te vormen tot spanning en angst.
Op deze manier bezien is spanning gewoon een verdedigingsmechanisme dat je beschermt tegen de meest pijnlijke gevoelens die mensen ervaren. Als je echter voortdurend onder spanning staat, vertrouw je na verloop van tijd alleen nog maar op je ‘veilige’ hoofd en verlies je het contact met je hart. Vroeger functioneerde dit briljante verdedigingsmechanisme uitstekend, maar inmiddels heeft het zijn tijd gehad.
Angst in de kindertijd
Aan mijn cliënten die last hebben van spanningen vraag ik vaak of ze als kind ook al worstelden met dit onderwerp. Ze antwoorden bijna altijd bevestigend. Het is interessant om op te merken dat het ontwikkelen van spanningen en dwangmatige gedachten vaak langs dezelfde lijnen verloopt. Jonge kinderen vragen zich af hoe het verder moet als er iets met hun ouders gebeurt (‘Stel dat mijn moeder doodgaat?’), iets oudere kinderen maken zich dwangmatig zorgen over hun seksualiteit (‘Stel dat ik homo/hetero ben?’). Wie vervolgens probeert om de vraag te beantwoorden en zijn of haar seksualiteit poogt te achterhalen, benadert het probleem te oppervlakkig en ziet daardoor zijn angsten en spanningen alleen maar toenemen. Problemen die zo diepgeworteld zijn vereisen een rigoureuzer aanpak.
Inmiddels is het kind weer iets ouder en maakt het zich waarschijnlijk zorgen over zijn gezondheid. Als mensen dan uiteindelijk bij mij terechtkomen, zijn relaties, zwangerschap of carrières inmiddels ook onderwerp geworden van spanning. Individuele verhalen verschillen natuurlijk, maar de onderliggende behoefte is hetzelfde: zekerheid en veiligheid vinden voor een kind dat heen en weer geslingerd wordt door een scala aan steeds veranderende en overweldigende emoties, en dat daarbij niet kan rekenen op de betrouwbare leiding van een volwassene om hen te begeleiden tot ze het zelf kunnen.
Het schoolsysteem
Naast de familiehistorie is het schoolsysteem een belangrijke bron van spanningen voor veel kinderen. Denk dan bijvoorbeeld aan de sociale druk om te conformeren en aan de prestatiegerichtheid van het schoolsysteem. Daar komt bij dat minstens twintig procent van de kinderen leerbehoeften heeft waar dit systeem niet in voorziet.
Sommige kinderen moeten bewegen tijdens het leren, maar dat kan niet in de klas, en beelddenkers hebben grote moeite met de auditief-lineaire manier waarop scholen hun leerstof het liefst aanbieden. Prikkelgevoelige kinderen hebben behoefte aan een rustige plek om te leren, want ze kunnen dat niet in een volle, luidruchtige klas. Na vele jaren – of soms zelfs al na enkele dagen – onderdeel te zijn geweest van een systeem dat niet inspeelt op hun ritme en temperament, denkt ieder kind dat er iets mis is met hem of haar, dat ze op een of andere manier beschadigd zijn of dat ze niet slim genoeg zijn. En dat leidt tot angst.
De mediacultuur als oorzaak van angst
Tot slot veroorzaakt de moderne mediacultuur een overvloed aan angst. Overal word je geconfronteerd met boodschappen dat er iets mis met je is, dat je het niet goed doet, dat het niet goed gaat met de wereld en dat je niet veilig bent. Bijna vierentwintig uur per dag worden we blootgesteld aan de (denk)beelden van vrees, negativiteit, dreigende schaarste en catastrofes die alle media over ons uitstorten. Wie het nieuws aanzet, moet bereid zijn zich onder te dompelen in beelden van de meest vreselijke rampen. Elk scherm verschaft je de laatste informatie over de meest recente politieke, sociale of milieuproblematiek. Elke advertentie en elke uiting op social media voedt het gevoel dat je niet goed genoeg bent.
Onze cultuur exploiteert onze behoefte aan veiligheid maximaal en heeft een zeer verslavend systeem gecreëerd. Angst is verslavend, negativiteit blijft heel erg goed en lang hangen en het loont in zeer hoge mate om misbruik te maken van onzekerheid. Het is een vicieuze cirkel: wie veel spanning ervaart, maakt vaker gebruik van schermen, nieuws en moderne technologie, en naarmate mensen meer schermen, nieuws en technologie gebruiken, ervaren ze meer spanningen en angst. Deze schermcultuur vertroebelt ons zicht zo krachtig dat we zijn boodschap (‘je doet het fout’) niet eens meer waarnemen. Het is haast onmogelijk om geen spanningen of angsten te ontwikkelen als familie, schoolsysteem en media je voortdurend laten weten dat je niet voldoet.
Symptomen van angst
Angst kent vele gedaanten, maar manifesteert zich meestal in de vorm van een dwangmatige, onophoudelijke stroom gedachten, fysieke symptomen en dwangmatig gedrag. De eerste e-mail van cliënten die worstelen met hun relatie is bijna altijd hetzelfde: ‘Ik heb een fijne, liefdevolle relatie, maar ik werd laatst ’s nachts plotseling wakker met hartkloppingen, een droge mond en het gevoel dat ik geen adem kon halen en ik dacht: dit is niet de juiste partner voor mij. Sinds dat moment leef ik voortdurend in twijfel. Als ik bijvoorbeeld googel naar “hoe weet je dat je van iemand houdt?”, worden die ideeën alleen maar bevestigd. Dit moet haast wel betekenen dat mijn twijfel terecht is.’
Ook van veel van de cliënten die bij me komen vanwege angst(en) rondom hun zwangerschap hoor ik dezelfde verhalen. Het zal duidelijk zijn dat je enerzijds de symptomen hebt van angst (de gedachten, de fysieke gewaarwordingen en het gedrag, want iets googelen als gevolg van je angst valt onder obsessief gedrag) en anderzijds heb je de interpretatie van je angst: ‘Dit moet haast wel betekenen dat ik deze relatie wil beëindigen’, ‘Het kan niet anders dan dat ik dit kindje niet wil.’
Onderscheid maken
Als we onze angsten echt willen aanpakken, is het cruciaal om een duidelijk onderscheid te maken tussen enerzijds de symptomen van de angst zelf en anderzijds de betekenis die we toekennen aan deze symptomen. Hoe beter je de symptomen van angst begrijpt, des te sneller herken je ze. Als gevolg daarvan ben je beter in staat om die symptomen met nieuwsgierigheid en een vriendelijke blik te bekijken en je dus niet te laten verleiden om de (te) voor de hand liggende
conclusie te trekken.
Nogmaals: het begrip ‘angst’ mag dan misschien veel gebruikt worden in onze maatschappij, maar veel mensen hebben geen idee van de gedachten, gevoelens en gewaarwordingen die angststoornissen bij hen oproepen. En wat we niet begrijpen, leidt tot nog veel meer angst. Ik geef je nu een lijst van de meest voorkomende mentale, fysieke en gedragskenmerken van angststoornissen.
Dwangmatige gedachten
• Heb ik wel de juiste partner?
• Heb ik mijn roeping wel gevonden?
• Heb ik misschien iemand pijn gedaan?
• Heb ik misschien een kind gekwetst?
• Stel dat de wereld eindigt?
• Heb ik misschien een dodelijke ziekte onder de leden?
Fysieke symptomen
• Druk op de borst
• Samengeknepen keel
• Oppervlakkige ademhaling
• Onrustig, moeilijk stil kunnen zitten
• Slapeloosheid
• Droge mond
• Hoofdpijn en zwaar gevoel in je hoofd
• Spierpijn
• Sterk gevoel van ongemak
• Snelle hartslag
• Overmatig zweten
• Knoop in je maag
• Moeite met spijsvertering
• Licht in je hoofd
Gedragingen
• Boosheid
• Geïrriteerdheid
• Verslaving(en)
• Perfectionisme
• Onophoudelijk praten
• Dwangmatig (online) zoeken naar geruststelling
De lijstjes zijn verre van volledig (je staat versteld als je ziet welke symptomen van angst er allemaal zijn). Het zijn slechts de meest voorkomende manieren waarop angst zich manifesteert bij mijn cliënten en studenten van over de hele wereld.
Verantwoordelijkheid: sleutel tot transformatie
Verantwoordelijkheid nemen voor ons eigen welzijn is een cruciale sleutel tot transformatie. Herstellen is kansloos als we wachten totdat iemand anders het voor ons doet of als we vastzitten in een mindset van schuld en weigering. Een van de manieren (naast weerstand) waarop mensen verantwoordelijkheid afschuiven, is toegeven aan het idee dat hun lijden eigenlijk helemaal niet hoort te bestaan en dat ze helemaal geen last zouden hebben van spanningen of angsten als er maar een externe factor zou veranderen.
Zoals eerder aangegeven: onze cultuur is volkomen verslaafd aan het idee dat onze innerlijke staat van zijn volledig bepaald wordt door externe omstandigheden. Dit is zo sterk dat wie het tegendeel beweert, namelijk dat we zelf honderd procent verantwoordelijk zijn voor elk pijntje dat we ervaren, heel hard tegen de stroom in moet zwemmen. Het geloof dat angst er eigenlijk niet hoort te zijn, weerhoudt mensen ervan om het benodigde werk te verzetten. Zij zijn in gevecht met de realiteit, want angst bestaat nou eenmaal. Elke keer dat je ten prooi valt aan de ‘vluchtweg-mentaliteit’ mis je een kans op groei en herstel.
Ontwikkel je innerlijke liefdevolle ouder
Om echt verantwoordelijkheid over je leven te nemen, is het essentieel om een liefdevolle ouder aan het roer van je binnenste te zetten. Een significant onderdeel van het werk dat voor je ligt, bestaat uit het ontwikkelen van deze liefdevolle ouder. Want hoe maken we contact met iets wat niet bestaat?
We erkennen dat het idee dat we geen liefhebbende innerlijke ouder zouden hebben eigenlijk niet waar is. Het is je weerstand die je probeert wijs te maken dat er geen innerlijke liefdevolle ouder bestaat, en dat je daarom dus niet zelf de verantwoordelijkheid kunt nemen over je eigen leven. Maar iedereen heeft dit in zich.
Elke keer als je een vriend in nood bijstaat, maak je contact met je eigen meevoelende vriend vanbinnen. Telkens als je je kinderen op een liefdevolle manier ruimte biedt voor hun gevoelens, komt je liefdevolle ouder aan de oppervlakte. Wanneer je contact maakt met de wijsheid die vanbinnen zit, die plek die dieper gaat dan gedachten en gevoelens, leg je contact met je wijze zelf. Elke keer dat je met liefde en aandacht zorg draagt voor je lichaam, hart, geest of ziel, handel je vanuit deze liefdevolle ouder. Elke keer dat je zorgt voor een huisdier ben je die liefdevolle verzorger.
De definitie van je wijze zelf / innerlijke ouder luidt:
Het vaste, invoelende, nieuwsgierige deel van jou dat liefdevol zorg draagt in alle vier jouw werelden: fysiek, emotioneel, mentaal en spiritueel. Dat onderdeel van jou dat toegang heeft tot wijsheid die tegenwicht biedt aan valse overtuigingen, het deel dat emotionele pijn kan ervaren zonder erdoor overweldigd te raken en effectief kan omgaan met weerstand, zodat je elke dag ruimte en tijd kunt maken om je oefeningen te doen en aan jezelf te werken.
Wie voor het eerst probeert om de negatieve manier te veranderen waarop men zichzelf aanspreekt, realiseert zich al snel dat je het nooit in je hoofd zou halen om een vriend of vriendin op zo’n manier aan te spreken. Dat is een uitstekend uitgangspunt. Stel je de volgende keer dat je je verdrietig of gespannen voelt eens voor wat je zou zeggen tegen een vriend die of een kind dat zich zo zou voelen.
Misschien denk je dat je nooit in staat zult zijn om zulke dingen tegen een vriend te zeggen, dat je geen wijsheid bezit en soms gewoon niet weet wat je moet zeggen. Begin gewoon bij het begin: invoelend en nieuwsgierig op jezelf reageren is voldoende. Herinner je je nog dat het echte werk al begint zodra je de mindset van schaamte en oordelen inruilt voor die van vriendelijkheid en nieuwsgierigheid? Dus het maakt niet uit als de juiste woorden je ontbreken. Het maakt uit dat je alert bent op je neiging over jezelf te willen oordelen of te vallen voor het schaamteverhaal. Wat uitmaakt, is dat je alle ruimte maakt voor nieuwsgierigheid en een vriendelijke blik. Opmerking: ik gebruik de termen ‘wijze zelf ’, ‘innerlijke ouder’ en ‘meevoelende vriend’ door elkaar en raad je aan de term te kiezen die het best bij je past.
Oefening: vind je innerlijke ouder / wijze zelf / meevoelende vriend
Neem even goed de tijd om na te gaan op welke momenten in je leven je er rustig, aandachtig en helder voor jezelf kon zijn. Als het makkelijker is om te denken aan momenten dat je er op die manier kon zijn voor een vriend, dan is dat ook prima. Nogmaals: kun je dit voor een ander, dan is dat het bewijs voor het feit dat je dit in je hebt en dat het kan groeien door het de juiste aandacht te geven.
Denk aan hoe je je voelde toen je het verhaal van die vriend aanhoorde, wat je tegen hem zei en hoe hij daarop reageerde. Kun je je geen situatie met een vriend voor de geest halen, denk dan aan hoe je er voor huisdieren bent: hoe je voor een huisdier zorgt, welke offers je brengt en hoe je reageert als het dier pijn heeft of zich niet prettig lijkt te voelen. Telkens als je met een vriendelijke blik kunt opkomen voor een ander wezen, maak je contact met dit onderdeel van jou dat we ‘wijze zelf’ of ‘meevoelende vriend’ noemen. Dit deel van jou identificeren en betreden is een van de cruciale sleutels die nodig zijn om los te komen van angsten en spanningen.
Nooit meer bang voor angst
Angst is op hol geslagen gevoeligheid. Sheryl Paul neemt je mee naar de bron van je angsten en laat je compassie met jezelf voelen. In dit diepgaande en tegelijkertijd praktische boek geeft ze oefeningen bij acute angst en oefeningen die je helpen diepere lagen van angst te ontcijferen en te helen.
Lees verder over de oorzaak van angst:
Hoe je bij gevoelens van angst en verdoving van een ander kunt blijven
Hoe oude angsten uit vorige levens jou nu beïnvloeden
Een onbekende oorzaak van angst & depressie: je afweersysteem staat steeds aan
Sheryl Paul is psychotherapeut, opgeleid in Jungiaanse dieptepsychologie en heeft een master in counselling. Ze is geïnspireerd door o.a. Robert Johnson, Marion Woodman, Joseph Campbell en Carl Jung.
