Ben jij snel overprikkeld, heb je veel stress of een burn-out? Dan gebruik je je sociale overlevingsstrategie (of fawning) waarschijnlijk veel sneller dan andere mensen en lekt energie ongemerkt weg. “Omdat je onbewust zo gericht bent op wat er om je heen gebeurt, geraak je steeds minder afgestemd op jezelf.” In dit artikel legt Mieke Lannoey het verschil uit tussen een gezonde en ongezonde sociale overlevingsstrategie.
Je verkeert dan in een hogere staat van alertheid waarin je zenuwstelsel voortdurend bezig is met de omgeving te scannen en subtiele signalen van gevaar op te pikken
Je sociale overlevingsstrategie in actie
Stel je zit op je vaste plek op kantoor en je favoriete collega loopt je voorbij zonder je een blik waardig te gunnen. Terwijl hij je normaal uitgebreid begroet en vaak ook nog een kop koffie brengt. Meteen gebeurt er iets in jezelf. ‘He, dat is raar!’, ‘Zou er iets aan de hand zijn?’, ‘Heb ik gisteren iets verkeerd gezegd?’, ‘Voelt hij zich verplicht mij koffie te brengen?’, zijn enkele van de gedachten die door je hoofd kunnen razen. Het voorval laat je niet meer los tot je in de pauze met een kop koffie naar hem toeloopt en vraagt of alles oké is. Waarna hij zich meteen verontschuldigt omdat hij je zomaar voorbij is gelopen en verklaart dat hij die ochtend ruzie heeft gehad met zijn partner en daarmee nog in zijn hoofd zat. Je voelt meteen hoe er een golf van opluchting door je lijf heen gaat.
Of stel je voor dat er een nieuwe stagiaire start. Het is vandaag haar eerste stagedag en je merkt hoe onzeker en onwennig ze zich voelt. Wanneer ze oogcontact met je zoekt schenk je haar meteen een geruststellende glimlach. En om het ijs te breken zeg je “Spannend he, zo’n eerste stagedag, ik kan het mij nog levendig herinneren! Maar het komt goed hoor, hier werken allemaal fijne mensen.” De gelaatsuitdrukking van de stagiaire wordt meteen een pak meer ontspannen wanneer ze een diepe zucht slaat terwijl ze bevestigend knikt. Wat je onbewust deed was aan haar te kennen geven dat je zelf veilig bent. Wat er daardoor automatisch gebeurde was dat het zenuwstelsel van de stagiaire zichzelf ging reguleren.
Dit zijn dagelijkse voorbeelden van hoe onze sociale overlevingsstrategie, ook wel FAWN of fawning genoemd, normaal gezien in werking treedt.
Voortdurend de omgeving scannen
Wanneer je over een gevoeliger zenuwstelsel beschikt (zoals bij hoogsensitiviteit), wanneer je langdurig onder stress staat of wanneer de veerkracht van je zenuwstelsel is afgenomen (bijvoorbeeld na een burn-out) komt deze fawn respons veel sneller op gang en staat hij langer aan.
Je verkeert dan in een hogere staat van alertheid waarin je zenuwstelsel voortdurend bezig is met de omgeving te scannen en subtiele signalen van gevaar op te pikken (zoals je baas die kwaad kijkt). Wat overigens heel veel energie kost! Omdat je onbewust zo gericht bent op wat er om je heen gebeurt, geraak je steeds minder afgestemd op jezelf. Dit verklaart waarom mensen die in een burn-on vertoeven langzaam maar zeker van zichzelf, van hun eigen behoeften en verlangens maar ook van de dingen die voor hen belangrijk en van waarde zijn, vervreemden. Tot ze niet meer weten wie ze zijn zonder hun werk of spirituele zoektocht. Het is dan ook niet abnormaal dat dit centraal is komen te staan in hun leven.
Onbewuste overtuiging: anderen zijn onveilig
Wanneer er sprake is van ontwikkelingstrauma of hechtingsproblematiek, of wanneer als kind je emotionele behoeften niet werden vervuld bijvoorbeeld omdat je ouders onvoldoende op jou waren afgestemd, installeerde je onbewust de overtuiging dat anderen onveilig zijn.
Om in leven te kunnen blijven leerde je om de behoeften, wensen en verlangens van de ander daarom boven die van jezelf te plaatsen. Deze strategie zorgde ervoor dat je zelf kon krijgen wat je nodig had voor je overleving. Je deed er alles aan om niet door de ander te worden afgewezen want dat zou letterlijk levensbedreigend voor je zijn geweest. Je werd dan immers verstoten uit je roedel.
Biologische sensitiviteit voor de noden van je omgeving
Zo ontwikkelde je een biologische sensitiviteit voor de noden van je omgeving. Je lijkt wel van nature afgestemd op de emoties, stemmingen en verwachtingen van anderen. Je voelt deze zaken haarfijn aan en weet er ook op te anticiperen. Dit inlevings- of empathisch vermogen is echter niet zo natuurlijk als het lijkt. In werkelijkheid is het een overlevingsrespons.
Als volwassene blijf je immers doorheen dezelfde bril naar het leven kijken. Je gelooft onbewust nog steeds dat je je emotionele veiligheid pas kunt waarborgen door de belangen van anderen (en in het geval van burn-on: van het bedrijf) boven die van jezelf te plaatsen. Dat je de goedkeuring van anderen nodig hebt om zelf in leven te kunnen blijven.
Pleasen om je (emotionele) veiligheid te waarborgen
Er wordt dan vaak gesproken over pleasen. Wat er in werkelijkheid gebeurt is dat de fawn respons automatisch optreedt in je relaties en interacties met anderen, van je baas tot je collega’s, van je ouders tot je partner. Het is de reden waarom hoogsensitieve mensen enkel kunnen opladen als ze alleen zijn. Van zodra ze in gezelschap zijn (met uitzondering van mensen waar ze zich echt heel veilig bij voelen zoals jeugdvriendinnen of een vertrouwde therapeut) schiet deze sociale overlevingsstrategie namelijk vanzelf in actie. Geen wonder dat je energie weglekt van zodra je in gezelschap bent.
Kortom pleasen is voor deze mensen een overlevingsstrategie waarmee ze onbewust naar veiligheid zoeken in hun relaties en interacties met anderen. Veiligheid die ze zoeken in de vorm van erkenning en bevestiging. Hoe meer mensen je aardig vinden, hoe groter immers de kans dat je in leven blijft.
Strategisch pleasegedrag
Enkele uitingsvormen van strategisch pleasen:
- altijd de lieve vrede trachten te bewaren;
- geen nee durven zeggen;
- het de ander naar de zin willen maken;
- de drang om te behagen;
- altijd bezig zijn met wat de ander denkt;
- je aanpassen aan andermans verwachtingen;
- jezelf wegcijferen;
- geen grenzen aangeven (vaak voel je je grenzen zelfs niet eens, doordat je eigen identiteit onvoldoende werd ontwikkeld is het onduidelijk waar jij stopt en de ander begint);
- je eigen instincten negeren (hoogsensitieve mensen trekken niet zelden narcistische partners aan).
(Dit mechanisme ligt overigens aan de basis van relationele burn-outs.)
Nu weet je meteen waarom stoppen met pleasen veel minder evident is dan het lijkt.
Burn-on
Herken jij je in deze beschrijving? Dan is het belangrijk om jezelf weer op één te zetten. In Burn-on geeft Mieke Lannoey je waardevolle tips om te voorkomen dat burn-on een burn-out wordt of in een chronische toestand verandert.
Lees meer artikelen van Mieke Lannoey:
Burn-on: het onderbelichte probleem van deze tijd + waarin verschilt het van burn-out?
Burn-out: waarom het de bondgenoot van je zielspad kan zijn
Schrijven is voor mij een manier om ervaringen te verwerken, verbanden te ontdekken, processen te duiden en inzichten te delen. Niet als coach, therapeut of academicus, wel als Mieke. Een mens die zich al (onder)zoekend een weg door het leven baant.
