Veel volwassenen met ADD hebben schuldgevoelens, schaamte en zelfveroordeling; oftewel een laag zelfbeeld en weinig eigenwaarde. Dit is vaak enorm ingrijpend en heeft veel invloed op hun leven. Lees in dit artikel wat volgens Gabor Maté (schrijver van o.a. Het verstrooide brein) de kenmerken zijn, waar het mogelijk vandaan komt én hoe je je eigenwaarde kunt vergroten.
Mensen met ADD zouden anderen nooit zoveel kritiek geven als ze aan zichzelf geven.
Dit artikel is ook relevant voor mensen met ADHD. Gabor Maté gebruikt de term ADD in zijn boek. Hij bedoelt hier zowel ADD als ADHD mee.
Extreem veel zelfkritiek: ADD en eigenwaarde
Hoewel schuldgevoelens, schaamte en zelfveroordeling ook kenmerken van andere psychische problemen (zoals depressie) zijn, hoort een laag zelfbeeld/eigenwaarde zó sterk bij ADD dat het heel moeilijk aan te geven is waar ADD ophoudt en waar een laag zelfbeeld begint.
Mensen met ADD zouden anderen nooit zoveel kritiek geven als ze aan zichzelf geven. Als mensen zichzelf zo sterk veroordelen wijst dat op een lage eigenwaarde, niet op een laag prestatieniveau. Eigenwaarde is de kwaliteit van zelfrespect die tot uiting komt in iemands gevoelsleven en gedrag. Een ogenschijnlijk positief zelfbeeld hoeft niet altijd hetzelfde te zijn als echte eigenwaarde. Mensen die op bewust niveau vol van zichzelf zijn, hebben in de kern van hun psyche geen echte eigenwaarde. Hun overdreven zelfwaardering is een verdediging tegen het diepgewortelde gevoel dat ze waardeloos zijn. De succesvolle workaholic heeft bijvoorbeeld een lage eigenwaarde, ongeacht zijn bewuste en geprojecteerde zelfbeeld.
Lees ook: Inzichten: leren omgaan met perfectionisme
Kenmerken van een laag zelfbeeld
Al deze dingen wijzen op een fundamentele houding tegenover jezelf die voorwaardelijk is en niet getuigt van echt zelfrespect:
- Bewuste, stevige zelfkritiek.
- Een opgeblazen ego, vol zijn van jezelf, wat je vaak bij politici ziet.
- Hunkeren naar de goedkeuring van anderen.
- Frustratie over mislukking.
- De overmatige neiging om jezelf de schuld te geven als er iets misgaat, of juist de drang om anderen de schuld te geven. Met andere woorden: de neiging om altijd iemand iets te verwijten.
- Zwakkeren of ondergeschikten niet goed behandelen, of het zonder verzet ondergaan als iemand anders je niet goed behandelt.
- Twistziek zijn, altijd gelijk moeten hebben, of er juist van uitgaan dat je altijd ongelijk hebt.
- Proberen je mening aan anderen op te leggen of juist bang zijn om te zeggen wat je denkt uit angst voor kritiek.
- Je emoties laten beïnvloeden door wat anderen vinden of juist het star afwijzen van wat anderen over je werk of gedrag te zeggen hebben.
- Een overspannen gevoel van verantwoordelijkheid voor mensen met wie je een relatie hebt en, zoals we later zullen zien, geen ‘nee’ kunnen zeggen.
- De behoefte om te presteren zodat je een goed gevoel over jezelf hebt.
- Hoe je met je lichaam en psyche omgaat zegt heel veel over je gevoel van eigenwaarde: als je je lichaam of ziel verwaarloost met schadelijke stoffen en schadelijk gedrag, te hard werken, en te weinig tijd en ruimte voor jezelf, wijst dat op een gebrekkige zelfwaardering.
De mogelijke oorzaken
Waar vinden zelfkritiek en een gebrek aan zelfrespect hun oorsprong? De conventionele opvatting is dat het gebrekkige zelfrespect van volwassenen met ADD een natuurlijk gevolg is van de vele mislukkingen, gemiste kansen en tegenslagen die ze sinds hun kindertijd door hun neurofysiologische tekortkomingen hebben ervaren. Hoe plausibel dit ook klinkt, deze verklaring verklaart maar voor een klein deel waarom mensen met ADD niet bepaald een hoge pet van zichzelf op hebben.
Volwassenen met ADD hebben geen lage eigenwaarde omdat ze niet veel presteren, maar het is wel aan hun lage eigenwaarde te wijten dat ze zichzelf en hun prestaties kritisch beoordelen. En voor een deel is het ook aan hun lage eigenwaarde te wijten dat deze mensen hun volledige potentieel niet bereiken, er niet naar streven om hun creativiteit en zelfexpressie te ontplooien, en zich niet wagen aan activiteiten en projecten waarbij het niet zeker is of ze wel zullen slagen.
Mensen met ADD voelen zich veiliger als ze dingen niet proberen, want ze zijn doodsbenauwd dat ze zullen falen. Het probleem zit in veel opzichten niet in wat ze in hun leven doen, maar in hoe ze naar zichzelf kijken.
De relatie tussen behoeften en eigenwaarde
Als we niet meer weten hoe we nee moeten zeggen, geven we onze eigenwaarde uit handen.
Als kinderen worden geboren, kunnen ze hun gevoelens nog niet verbergen of onderdrukken, of het nu een hongergevoel, angst, ongemak of pijn is. Gezonde pasgeboren kinderen kunnen heel goed hun boosheid laten zien en heel goed duidelijk maken wanneer ze iets niet willen. Aangezien emotionele expressie zo belangrijk is voor onze overleving, zal de natuur het nooit toestaan dat we dat vermogen kwijtraken, tenzij het onderdrukken van onze emoties door onze omgeving wordt geëist. Als we echter niet meer weten hoe we nee moeten zeggen, geven we onze eigenwaarde uit handen.
Volwassenen met ADD worden als het ware bedolven onder alle ja’s die ze uitspreken. Maar een heleboel van die ja’s zijn helemaal geen echte ja’s. Het zijn nee’s die ze niet durven te uiten. Vooral vrouwen met ADD zijn geneigd om meer belang te hechten aan de behoeften van andere mensen dan aan hun eigen behoeften.
De behoefte aan nodig zijn
Gewenst zijn wordt een soort drug.
Geen nee kunnen zeggen kan gelinkt zijn aan de behoefte aan nodig zijn. De behoefte aan het gevoel dat andere mensen je nodig hebben komt voort uit de vroegste ervaringen die je als kind had. Als het kind zich niet onvoorwaardelijk geaccepteerd voelt, leert het dat het zijn best moet doen om geaccepteerd te worden en aandacht te krijgen. Als hij dat niet doet, dan voelt hij zich angstig omdat hij onbewust bang is dat hij van zijn ouders wordt afgesneden. Als hij later als volwassene niet met iets specifieks bezig is, heeft hij een vaag onbehaaglijk gevoel dat hij wel met iets specifieks aan het werk zou moeten zijn.
Volwassenen met ADD hebben geen innerlijke rust omdat ze als kind nooit innerlijke rust hebben gekend. Ze zijn bang voor afwijzing en hebben de onverzadigbare behoefte aan de bevestiging van anderen dat ze gewenst en waardevol zijn. Gewenst zijn wordt een soort drug. Echte eigenwaarde wordt ontkracht door haar valse schaduw, voorwaardelijke eigenwaarde. Wat ze doen en wat anderen daarvan vinden is belangrijker dan wie ze zijn.
Je eigenwaarde vergroten
Een van de hindernissen waarmee volwassenen met ADD te maken krijgen als ze hun eigenwaarde willen vergroten, is dat ze niet goed weten wie nou eigenlijk de persoon is die ze moeten waarderen.
Omdat een goed ontwikkeld kernzelf afhangt van het accepteren van gevoelens, verlies je het contact met jezelf als je het contact met je emoties kwijt bent. Wat blijft er dan nog over om gewaardeerd te worden? Alleen een vals zelf, een hersenspinsel van wat we graag zouden willen zijn en wat anderen blijkbaar van ons willen. Vroeg of laat komen mensen tot het inzicht dat dit valse zelf – dat wil wat het denkt te moeten willen, en dat voelt wat het denkt te moeten voelen – hen niet dient. Een van de hindernissen waarmee volwassenen met ADD te maken krijgen als ze hun eigenwaarde willen vergroten, is dan ook dat ze niet goed weten wie nou eigenlijk de persoon is die ze moeten waarderen.
Opdracht: Ga dus goed voor jezelf na, wie ben je écht? Wat zijn jouw gevoelens gedurende de dag? Dit hoef je niet allemaal in één keer te weten. Vraag jezelf deze twee vragen gedurende de dag en schrijf ze op. Na een tijdje kun je vast een goed beeld vormen van wie je echt bent of wil zijn.
Je eigenwaarde terugvinden: volg je impulsen
Eigenwaarde begint met het vinden van onze ware impulsen die we vervolgens het daglicht laten zien.
Het is ironisch, maar ondanks hun gebrekkige impulscontrole hebben volwassenen met ADD hun authentieke, échte impulsen hardnekkig de kop ingedrukt. Aan de oppervlakte zie je bij deze mensen oppervlakkige impulsen, maar daaronder liggen authentieke impulsen die hen aanzetten tot zinvolle activiteiten, tot het opkomen voor hun autonomie, tot het volgen van hun eigen waarheid en verbinding met andere mensen.
Hoe dieper deze authentieke impulsen weggezakt zijn, hoe minder deze mensen weten wie ze zijn of in welke richting hun pad loopt. Eigenwaarde begint met het vinden van onze ware impulsen die we vervolgens het daglicht laten zien.
Opdracht: Vraag jezelf af: wat zijn jouw authentieke impulsen? Doe daarnaast eens gek: doe eens een uur lang écht wat jíj wilt.
Dit is een bewerkt fragment uit het boek Het verstrooide brein van Gabor Maté.
Het verstrooide brein
Maté (zelf ADD’er) vertelt hoe het is om met een verstrooid brein te leven, hoe je daar beter mee om kunt gaan en hoe je het positief in kunt zetten. Verder geeft dit boek een waardevol programma voor de neurologische ontwikkeling van iedereen met ADD. Een optimistisch boek dat voor veel mensen de puzzelstukjes op hun plek laat vallen.
Lees verder over AD(H)D:
ADD: de drie belangrijkste kenmerken en hoe je ermee om kunt gaan
Emotionele allergieën bij ADD en gevoeligheid: het overgevoelige zenuwstelsel
Ben jij een vuur-type? Drie gangbare symptomen van disbalans bij vuur
De Canadees dr. Gabor Maté, bekend arts, trauma- en verslavingsdeskundige, schreef over zijn ervaringen diverse baanbrekende bestsellers en spreekt hierover wereldwijd. Naomi Klein noemde hem een healer om te koesteren. De documentaire over zijn werk The Wisdom of Trauma werd al meer dan 6 miljoen keer bekeken.
