De drie gezichten van gaslighting: herken de betoverende, aardige en intimiderende gaslighter
Door Robin Stern
Een gaslighter vertroebelt jouw werkelijkheid en manipuleert je vaak zonder dat je het doorhebt. Volgens dr. Robin Stern, auteur van Het gaslightproces, zijn er drie soorten gaslighters. Ze hebben verschillende technieken maar lijken in de kern op elkaar: “Gaslighters moeten gelijk hebben, ongeacht hun type persoonlijkheid.”
Als je een relatie hebt met zo iemand, kan het zijn dat je je vaak verward voelt en mogelijk ook afgewezen of niet gerespecteerd, maar kun je nooit echt je vinger leggen op wat er precies gebeurde of wat er niet in de haak is.
1. De betoverende gaslighter
Die een speciale wereld voor je schept.
Voorbeeld – Stel, je partner heeft je twee weken niet gebeld hoewel je al meerdere berichten hebt ingesproken. Als hij dan opduikt, blijkt hij een enorm boeket met je favoriete bloemen, een fles dure champagne en reserveringen voor een weekendje weg bij zich te hebben. Je bent boos en gefrustreerd. Waar was hij al die tijd? Maar hij vindt dat hij niets verkeerd heeft gedaan door zo lang zonder verklaring niets van zich te laten horen en dat jullie samen lekker moeten genieten van dit door hem gecreëerde, romantische moment.
Zoals alle gaslighters vervormt hij de werkelijkheid en eist hij dat je meegaat in zijn vertekende kijk op de dingen. Hij gedraagt zich alsof hij niets vreemds gedaan heeft en jij degene bent die onredelijk is, omdat je zo van streek bent.
De betovering en romantiek kunnen zijn negatieve gedrag en de pijn en jouw eerste reactie erop verhullen.
Oefening: heb je te maken met een ‘betoverende gaslighter’?
Heb je een relatie met een betoverende gaslighter? Kijk of de punten op de checklist belletjes doen rinkelen. Hoewel sommige punten negatief zijn, zijn de meeste neutraal of positief. Maar als je vermoedt dat je partner betovering gebruikt om je van je gevoelens af te leiden, kunnen ook de positieve punten op gaslighten duiden.
- Heb je vaak het gevoel alsof jullie twee in je eigen speciale wereld leven?
- Zou je je partner omschrijven als ‘de meest romantische persoon die ik ooit heb ontmoet’?
- Volgen er op jullie ruzies en woordenwisselingen doorgaans intense momenten van nabijheid en romantiek, met speciale cadeaus, meer intimiteit en betere seks?
- Zijn je vrienden onder de indruk omdat je partner zo romantisch is?
- Zijn je vrienden lichtelijk bezorgd omdat je partner zo romantisch is?
- Komt jouw indruk van je partner niet overeen met de indruk die je vrienden hebben?
- Gedraagt je partner zich in gezelschap duidelijk anders dan wanneer jullie alleen zijn? Probeert je partner altijd iedereen te charmeren?
- Vind je soms dat je partner een heel repertoire aan romantische ideeën heeft die niet altijd aansluiten bij jouw stemmingen, smaak of jullie gezamenlijke verleden?
- Blijft je partner aandringen op een romantisch moment – seksueel of anders – terwijl jij gezegd hebt dat je niet in de stemming bent?
- Ervaar je een groot verschil tussen hoe je je aan het begin van de relatie voelde en nu?
Dynamiek
Door de emoties en gevoelens van je partner te ondermijnen, ontken je zijn of haar realiteit. Voortdurend zeggen dat de gevoelens van de ander in een bepaalde situatie onterecht zijn, is net zo effectief als zeggen dat diegene het verkeerd ziet. Het afkappen van de emoties op dit soort momenten zorgt ervoor dat je ervan overtuigd raakt dat je je weleens scenario’s zou kunnen inbeelden of ‘verzinnen’ die niet bestaan, terwijl wat je voelt of ervaart wel degelijk echt is.
Misschien zegt je partner dingen zoals hierna. In plaats van ertegenin te gaan of het er in stilte niet mee eens te zijn, ga je mee in de opvatting van de ander omdat je zo graag ‘deel van de familie’ wilt zijn en je overeenstemming de prijs van het toegangskaartje lijkt te zijn.
• Je bent zo gevoelig!
• Je weet dat dit komt doordat je zo onzeker bent.
• Doe eens gewoon. Wat je zegt klinkt heel raar. Dat besef je toch zelf ook wel?
• Nu word je dus weer defensief.
• Je vindt het gewoon leuk om me steeds te onderbreken.
• Het was maar een grapje!
• Dat verzin je gewoon.
• Zo erg is het niet.
• Je stelt je aan en beeld je dingen in.
• Je doet altijd zo dramatisch.
• Dat is nooit gebeurd.
• Je weet dat je geen goed geheugen hebt.
2. De ‘aardige-kerel-gaslighter’
Bij wie je niet precies kunt aangeven wat er niet klopt
Voorbeeld – Paula vertelde dat ze Sandra respecteerde en zei voortdurend tegen Sandra dat ze het haar naar de zin wilde maken. Maar meestal als Sandra een andere opvatting had, wat het gespreksonderwerp ook was, zei Paula voorzichtig dat Sandra de zaak misschien weer overanalyseerde, mogelijk wat overgevoelig reageerde, of – zoals gewoonlijk – zich te veel zorgen maakte. Paula had een lieve manier van doen, was een prettige persoonlijkheid en ondermijnde Sandra volledig met haar glimlach en milde toon.
Uiteindelijk waren deze minachting en respectloosheid het enige dat er bij Sandra overbleef na een gesprek – en het voortdurende getwijfel tussen heb ik nu ‘gewonnen’ of ‘verloren’ frustreerde haar en putte haar uit.
Als je een relatie hebt met zo iemand, kan het zijn dat je je vaak verward voelt en mogelijk ook afgewezen of niet gerespecteerd omdat je wensen en bedenkingen nooit echt gehoord worden, maar kun je nooit echt je vinger leggen op wat er precies gebeurde of wat er niet in de haak is. Je partner is immers ‘zo aardig’!
Oefening: heb je te maken met een ‘aardige-kerel-gaslighter’?
- Probeert je partner jou en anderen voortdurend te pleasen?
- Biedt je partner je hulp, steun of compromissen aan waardoor je je op de een of andere manier gefrustreerd of op een onbestendige manier ontevreden voelt?
- Is je partner bereid om huishoudelijke klussen, sociale of werkafspraken met je te bespreken, maar heb je toch nooit het gevoel dat je echt gehoord wordt ook al heb je waarschijnlijk wel gekregen waar je om vroeg?
- Heb je het gevoel dat je partner altijd zijn/haar zin krijgt, maar kun je nooit je vinger leggen op hoe het precies is gegaan?
- Heb je het gevoel dat je nooit echt krijgt wat je wilt, maar kun je nooit duidelijk krijgen waarover je te klagen hebt?
- Zou je zeggen dat je helemaal gelukkig bent in je relatie, maar dat je op de een of andere manier toch gevoelloos, ongeïnteresseerd of ontmoedigd bent wat het leven als geheel betreft?
- Vraagt je partner hoe je dag was, luistert hij aandachtig en reageert zij aardig, maar voel je je na het gesprek toch slechter dan ervoor?
Dynamiek
Gaslighten is het ondermijnen van je realiteit. Gaslighters moeten gelijk hebben, ongeacht hun type persoonlijkheid. Wat je uit het gesprek meeneemt is niet wat er echt gebeurde, maar de verborgen boodschap, ‘Jij hebt ongelijk, ik heb gelijk!’. Hier zit de gaslighter vast in de behoefte om zichzelf te sterken en houdt hij of zij hardnekkig vast aan de zekerheid van het eigen ‘gelijk’. Zo moeten deze gaslighters aardige dingen doen om te bewijzen dat zij een goed mens zijn, ook terwijl – of meteen nadat – zij jouw gedachten hebben genegeerd of weggewimpeld. Niet zo vreemd dat je je vaak alleen voelt, ook al begrijp je niet goed waarom.
3. De intimidator
Die je pest, schuldgevoelens geeft en dingen achterhoudt.
Voorbeeld – Betoverende gaslighters en aardige gaslighters zijn vaak moeilijk te herkennen, omdat heel veel van hun gedrag onder andere omstandigheden heel aangenaam is. Maar bepaalde vormen van gaslightgedrag zijn duidelijker problematisch: tekeergaan, kleineren, buitensluiten, schuldgevoelens aanpraten en andere vormen van straffen of intimidatie.
In sommige gevallen wisselt dit problematische gedrag zich af met betoverend of aardig gedrag. In andere gevallen zijn ze zo karakteriserend voor de relatie dat het gepaster is om je gaslighter intimiderend te noemen.
Oefening: Heb je te maken met een intimidator?
- Word je door je partner gekleineerd of heeft hij of zij andere manieren om je minachtend te behandelen, in het bijzijn van anderen of als jullie met zijn tweeën zijn?
- Gebruikt je partner stilte als wapen tegen je, als manier om zijn zin te krijgen of om je te straffen als zij zich aan je ergert?
- Barst je partner vaak in woede uit?
- Ben je bang als je met je partner bent of aan hem of haar denkt?
- Heb je het gevoel dat je partner je belachelijk maakt, ofwel openlijk of onder het mom van ‘een grapje’ of ‘ik plaag je maar een beetje’?
- Dreigt je partner vaak of regelmatig om je te verlaten als hij zich aan je ergert, of suggereert of dreigt zij indirect om weg te gaan?
- Maakt je partner vaak of regelmatig je diepste angsten over jezelf in je wakker? Bijvoorbeeld: ‘Daar ga je weer, je bent zo veeleisend!’ Of: ‘Zie je wel, je bent precies je moede
Dynamiek
Een relatie met een intimidator kan een dubbele uitdaging zijn. Voor een meer bevredigende relatie zullen jullie allebei aan twee dingen moeten werken: het gaslighten en de intimidatie. Met name het laatste is onprettig en eng, ook als het losstaat van gaslighten. Als je besluit om aan de relatie te werken, zal de intimidator in je leven de manier waarop hij of zij zich tot je verhoudt uiteindelijk toch moeten veranderen en beter en gezonder moeten leren communiceren, terwijl jij moet leren om met ongemakkelijke situaties om te gaan door of weg te lopen, of grenzen te stellen als de ander agressief blijft. Maar laat ik hier nogmaals zeggen dat je fysiek of emotioneel geweld nooit moet tolereren.
Fragment uit: Het gaslightproces
Het gaslightproces
Leer alles over gaslighting en wordt zo nooit meer slachtoffer van gaslighting dankzij het handzame, inzichtrijke en liefdevolle boek Het gaslightproces van Robin Stern!
Lees verder over gaslighting:
- Het gaslighteffect: hoe herken je mentale manipulatie in een relatie?
- Soorten gaslighting: zo herken je een gaslighter
- Gaslighting: bevrijd jezelf van de angst voor woedeaanvallen en kom beter voor jezelf op in een relatie
Robin Stern Ph.D. is psychoanalytica, docent, auteur en associate director van het Yale Center for Emotional Intelligence. Ze introduceerde het begrip gaslighting tien jaar geleden naar een film met Ingrid Bergman met dezelfde titel. Een begrip dat sindsdien niet meer weg te denken is.
