De invloed van jeugdtrauma: hoe vroege ervaringen ons zenuwstelsel beïnvloeden
Door Gastauteur
Vertrouwen in het leven en in relaties is geen aangeboren gegeven, maar wordt gevormd in onze eerste levensjaren. Een veilige en liefdevolle omgeving kan de basis leggen voor diep vertrouwen, terwijl een gebrek hieraan ons zenuwstelsel blijvend kan beïnvloeden. Jan Bommerez van Jeugdtrauma verkent in dit artikel hoe vroege ervaringen onze ontwikkeling sturen en biedt inzicht in hoe jeugdtrauma’s kunnen worden geheeld.
De impliciete zekerheid dat er aan je behoeften zal worden voldaan bouwt niet alleen een fundering van vertrouwen in het leven, maar ook van zelfvertrouwen.
Vertrouwen in het leven en in relaties is een aangeleerd vermogen tijdens onze eerste levensjaren. We worden er niet mee geboren. Misschien wordt er iets geraakt in je lijf als je de voorgaande zinnen leest? Laten we deze formulering daarom even van dichterbij bekijken.
Opgroeien in een veilige omgeving
Een kind dat in een veilige, liefdevolle en aandachtvolle omgeving kan opgroeien, krijgt een geschenk dat het hele leven voor verdere geschenken zal zorgen: vertrouwen in het leven en in relaties. Het kan dan ontspannen in een soort impliciete voorspelbaarheid dat er zorg zal zijn wanneer nodig. Je leert zo vertrouwen tot op celniveau.
Dat diep vertrouwen heeft een enorme invloed op de ontwikkeling van het zenuwstelsel, net als de afwezigheid van een voldoende continue veiligheidsperceptie ook het zenuwstelsel negatief kan beïnvloeden voor het hele latere leven.
Als je bent opgegroeid in veiligheid, warmte, verbinding heb je letterlijk andere neurale paden dan iemand die dit heeft gemist. De impliciete zekerheid dat er aan je behoeften zal worden voldaan bouwt niet alleen een fundering van vertrouwen in het leven, maar ook van zelfvertrouwen. Je leert op een woordeloze wijze dat je meetelt, dat je waardevol bent, dat je gezien en gehoord wordt, dat je beminnenswaardig bent. Je ‘weet’ het met je hele lijf.
Toxische schaamte
Het omgekeerde leidt tot ‘toxische schaamte’, een woordeloos gevoel dat je niet meetelt, niet beminnenswaardig bent, dat er iets fout met je is… Dit hoeft niet per se te maken te hebben met misbruik. Het simpele feit dat je ouders veel stress hadden en daardoor onvoldoende aandacht voor je hadden, kan al genoeg zijn om dat impliciete vertrouwen in het leven niet mee te krijgen.
Een nog ongeboren kind voelt sowieso alles wat de moeder voelt. Daar is geen ontkomen aan.
In grote lijnen zijn er drie soorten situaties:
- Een shocktrauma, zoals een moeilijke geboorte, een chirurgische ingreep in de eerste levensjaren, hospitaalverblijf als klein kindje, couveuse…
- Stress in de familie.
- Een disfunctionele familie waar bijvoorbeeld alcoholmisbruik voorkomt of fysiek geweld of iemand met een psychiatrische stoornis…
De eerste categorie (shocktrauma) spreekt voor zichzelf. De tweede is veel minder bekend als traumatisch.
De stressvolle familieomgeving
Stel dat een jonge moeder stress heeft over hoe ze met haar kleintje moet omgaan en of ze het wel goed doet. Of ze weet niet wat ze moet doen wanneer je veel huilt. Of ze zit in een ongelukkige relatie.
Wanneer haar zenuwstelsel gestrest is kan ook jouw zenuwstelsel niet ‘leren’ hoe rust en veiligheid voelen. Het is via ‘co-regulering’ dat we in principe zelfregulering zouden moeten leren in onze vroege jaren. Dat is voor meer dan de helft van ons niet zo volgens de beroemde ACE studie (Adverse Childhood Experiences).
Of stel dat je moeder – of een andere primaire verzorger – iemand is die alles perfect doet qua voeding, luiers verschonen etc. maar niet emotioneel genoeg aanwezig kan zijn om aan je elementaire emotionele behoeften te voldoen. Die emotionele behoeften zijn een overlevingsimperatief en kunnen niet worden verwaarloosd zonder gevolgen.
De emotioneel afwezige moeder
Misschien was je moeder zelf te getraumatiseerd en daardoor emotioneel onbeschikbaar. Een getraumatiseerde moeder kan wel van haar kind houden, maar niet in staat zijn om dat fysiek en emotioneel te uiten naar haar kind. Er is een belangrijk verschil tussen bemind worden en dat ook energetisch mogen voelen via de liefelijke signalen van de moeder (of een andere primaire verzorger).
Dat is allemaal genoeg om later in het leven problemen te hebben om je eigen behoeften te (er)kennen of om angstig te reageren op mensen met autoriteit (bang dat je iets fout doet) of niet goed te kunnen functioneren in intieme relaties.
Als de basis niet goed gelegd is in het zich ontwikkelende sociale zenuwstelsel (dat ook het regulerende zenuwstelsel is) kan het hele leven een eindeloze reeks uitdagingen worden en kun je ook last hebben van constante vermoeidheid die maar niet overgaat, hoeveel je ook slaapt.
Kinderen die zo zijn opgegroeid hebben vaak ook een rolomkering geleerd (dat heet ook parentificatie): ze voelen dat zij voor de ouder moeten zorgen. Dat gaat soms door tot de betrokken ouder sterft, zelfs ten koste van eigen levenskwaliteit.
Als klein kind kun je nog niet redeneren zoals: ‘mijn moeder heeft het moeilijk in haar eigen leven, dat heeft niets met mij te maken’. Voor een kind gaat alles wat het voelt over zichzelf. Als de moeder zich niet goed voelt, voelt het kind zich niet goed over zichzelf.
De disfunctionele familie
Wanneer er psychiatrische problemen zijn in de familie (zoals een narcistische ouder, een ouder met borderline, enzovoort), of alcoholmisbruik, huiselijk geweld of luidruchtige ruzies tussen de ouders voorkomen, legt dat evident ook een zeer onveilige basis in het zenuwstelsel van het kind. Soms ken je echter niets van die geschiedenis… Maar je lichaam weet het wel.
Een kind kan in een disfunctionele familie nooit leren hoe veiligheid voelt en zal zijn hele leven voelhorens blijven uitsteken om onveiligheid op te sporen. Dat uit zich ook in een constant onbestemd gevoel van angstigheid of een soort voortdurende onrust op de achtergrond.
Innerlijk ouderschap
Het zogenaamde ‘gewonde innerlijke kind’ is geen abstract begrip, maar wordt letterlijk weerspiegeld in de manier waarop het zenuwstelsel zich niet goed heeft kunnen ontwikkelen om innerlijke veiligheid en veiligheid in relaties te voelen. Gelukkig kan dit alsnog worden geheeld.
Dit vereist naast inzicht in het zenuwstelsel ook een houding van ‘innerlijk ouderschap’ met veel liefde, mededogen en geduld voor je jongere zelf. Het vereist ook dat je met veel zorg te werk gaat om het kwetsbare zenuwstelsel niet te overweldigen door bijvoorbeeld te snel te willen gaan.
Dat is hoe de cursus ‘Jeugdtrauma’ is opgebouwd: hele kleine, veilige, zachte stapjes en veel ondersteuning om het gewonde zenuwstelsel te helen.
Je kunt hier 4 gratis lessen met oefeningen vinden. Je kunt ook veel leren van Dr. Gabor Maté over dit onderwerp.
Zorg goed voor jezelf.
Geschreven door Jan Bommerez, auteur van ‘Kun je een rups leren vliegen?’.
Jeugdtrauma.com
Lees verder:
Wanneer jeugdtrauma heel heftig is: wat is CPTSS (Complexe Posttraumatische Stressstoornis)?
De invloed van jeugdtrauma’s op je zenuwstelsel: vanuit welke van de vier stressreacties reageer jij?
Over jeugdtrauma: triggers nodigen jou uit om te helen
Inspirerend leven werkt samen met experts om je te inspireren. Gastauteurs bieden ons hun verhalen aan om met jou te delen.
