Emotionele afstemming: wanneer de liefde van de ouders niet overkomt bij de kinderen
Door Gastauteur
Wat is de bron van verslaving en het zoeken naar plaatsvervangende liefde? In Hongerige geesten schrijft Gabor Maté over dit onderwerp. Het kinderbrein gaat op zoek naar alternatieve troost bij emotionele verwaarlozing. Volgens Gabor ligt er absoluut geen verwijt bij de ouders: aan verwijten heb je niets en ouders doen hun best. In dit artikel schrijft hij over emotionele afstemming en hoe het zou kunnen dat de grote liefde die je als ouder voor je kind voelt, niet altijd helemaal overkomt.
Het probleem is dat ‘ons best doen’ wordt beperkt door de problemen en tekortkomingen die in onze eigen kindertijd zijn ontstaan.
Waar komt het vandaan?
Hoe kun je de verslavingen verklaren van mensen als mijn zoon Daniel, die onder betrekkelijk comfortabele omstandigheden zijn opgegroeid, met ouders die hen niet mishandelden of verwaarloosden, maar gewoon hun best deden? Om die vraag te kunnen beantwoorden moeten we opnieuw naar de kindertijd kijken en de unieke kwaliteit van emotionele afstemming die vereist is voor een optimale hersenontwikkeling.
Maar voor we dat doen wil ik eerst iets zeggen over het gevoelige onderwerp van ‘de schuld geven aan de ouders’. Het is zelden zo dat ouders niet hun best doen, ongeacht naar wie we kijken. Ook mijn verslaafde patiënten voelen schaamte en spijt doordat ze hun kinderen niet goed kunnen opvoeden. Dit verdriet zorgt vrijwel altijd voor tranen in hun ogen.
Het probleem is dat ‘ons best doen’ wordt beperkt door de problemen en tekortkomingen die in onze eigen kindertijd zijn ontstaan. In de meeste gevallen vinden die problemen en beperkingen hun oorsprong in onze kindertijd en zijn ze van generatie op generatie doorgegeven. De neurologische basis van het doorgeven van een opvoedstijl is waarschijnlijk gerelateerd aan het ‘liefdeshormoon’ oxytocine, die een sleutelrol speelt in de hechtingsrelatie tussen moeder en kind. Als we deze feiten begrijpen, is het duidelijk dat niemand iets te verwijten valt. Een verwijtende houding is volkomen nutteloos. De soefi-dichter Hafiz schrijft dat verwijten alleen maar het ‘droevige spel’ in stand houden.
Emotionele afstemming
De ontwikkeling van de hersenen kan ongunstig worden beïnvloed, niet alleen door ‘slechte prikkels’ die binnenkomen, om met de woorden van Robert Post te spreken, maar ook door onvoldoende ‘goede prikkels’, namelijk wanneer er ‘niets gebeurt als er iets gunstigs had kunnen gebeuren,’ zoals de grote Britse kinderpsychiater D.W. Winnicott het zo mooi verwoordde. Voor gestreste ouders is het moeilijk om hun kinderen een specifieke kwaliteit aan te reiken die nodig is voor de ontwikkeling van de zelfregulerende hersencircuits: de kwaliteit van emotionele afstemming. Hierbij is de ene persoon letterlijk ‘afgestemd’ op de emotionele toestand van de ander.
Daarbij gaat het niet om ouderliefde, maar om het vermogen van de ouder om emotioneel aanwezig te zijn zodat het kind het gevoel heeft dat het begrepen, aanvaard en gespiegeld wordt. Emotionele afstemming is de echte taal van de liefde, het doorgeefluik waardoor een preverbaal kind kan beseffen dat er van hem of haar wordt gehouden.
Emotionele afstemming is een subtiel proces. Het is sterk instinctief en wordt maar al te gemakkelijk ondermijnd als de ouder gestrest, depressief of afgeleid is. Een ouder kan volledig gehecht zijn aan het kind – volledig van het kind houden – maar toch niet emotioneel afgestemd zijn. Kinderen van depressieve ouders ervaren bijvoorbeeld fysiologische stress, niet omdat hun ouders niet van hen houden, maar omdat hun ouders niet afgestemd zijn op de emoties van hun kind. En de kans dat emotionele afstemming ontbreekt is vooral groot als de ouders het als kind zelf ook niet ervaren hebben. Kinderen kunnen zich best geliefd voelen in hun relaties waarin emotionele afstemming afwezig is of zich ervan bewust zijn dat er liefde is, maar op een dieper en wezenlijker niveau hebben ze niet het gevoel dat ze gezien of gewaardeerd worden om wie ze werkelijk zijn.
De leegte is niet een gebrek aan liefde
De leegte zit hem niet in de liefde of de betrokkenheid van de ouder, maar in de perceptie van het kind dat het niet gezien en begrepen wordt, dat het geen empathie ontvangt en dat het op emotioneel vlak gewoon niet begrepen wordt. In onze zeer gefragmenteerde en gestreste samenleving, waarin ouders vaak hun kinderen moeten opvoeden zonder de steun die een stam, clan, dorp, familie en gemeenschap vroeger boden, zijn ouder-kindrelaties met een slecht ontwikkelde emotionele afstemming steeds meer de norm.
Een slecht ontwikkelde emotionele afstemming is ook niet iets wat ouders zich gemakkelijk herinneren wanneer ze hun best doen om het verslavingsgedrag van hun volwassen kinderen te begrijpen. Als ouders maken we een natuurlijke fout. We geloven dat de intense liefde die we voor onze kinderen voelen automatisch betekent dat ze die liefde ook daadwerkelijk in een zuivere vorm ontvangen. En ouders die als kind geen emotioneel afgestemde zorg ontvingen hebben wellicht niet eens in de gaten dat ze het moeilijk vinden om zich emotioneel op hun kind af te stemmen, net zoals mensen die van jongs af aan gestrest zijn wellicht niet beseffen hoe gestrest ze vaak zijn.
Hongerige geesten
Dit is een fragment uit het nieuwste boek van Gabor Maté: Hongerige geesten. Dit boek laat zien dat we ten diepste allemaal hongerige geesten zijn, op zoek naar verdoving (en verlossing!). Zijn kernboodschap: aan iedere vorm van verslaving ligt trauma ten grondslag. Maté pleit ervoor dat we de keten stop zetten door ons trauma te helen in plaats van verslaving te bestrijden.
Lees verder over emotionele verwaarlozing en verslavingen:
Gabor Maté: zo vind je de oorsprong van je (gedrags)verslavingen
Eetverslaving: waarom overeet je jezelf en hoe kom je er vanaf?
Emotionele erfenis: zo herken je onverwerkte pijnen in je leven
8 tekenen van emotionele verwaarlozing in een gezin
Inspirerend leven werkt samen met experts om je te inspireren. Gastauteurs bieden ons hun verhalen aan om met jou te delen.
