Emotionele verwaarlozing in de kindertijd: hoe een te groot verantwoordelijkheidsgevoel je leven overschaduwt (+Tips van een psycholoog)
Door Jonice Webb
Je verantwoordelijk voelen voor alles en iedereen… Herkenbaar? Het komt vaak voor bij volwassenen die als kind emotioneel verwaarloosd zijn. Het is een grote last, zegt Jonice Webb, psycholoog en auteur van Patronen van ongekende gevoelens doorbreken. Ze laat zien hoe jij je ervan bevrijdt in 3 stappen. “Als je zo veel geeft, is het erg waarschijnlijk dat jij jezelf vergeet: jouw gevoelens, behoeften en wensen.”
Het is simpelweg onmogelijk om voor alles en iedereen verantwoordelijk te zijn, maar het is wél mogelijk en zelfs gezond om verantwoordelijk voor jezelf te zijn.
Een last in het leven
Het is belangrijk om verantwoordelijkheidsgevoel te ontwikkelen. Dat betekent dat je betrouwbaar, toegewijd en zorgzaam bent. Maar bij sommigen kan het weleens doorslaan, waardoor ze zich overmatig verantwoordelijk voelen. En als je emotioneel verwaarloosd bent in je kindertijd, gebeurt dit nog sneller.
Schuldgevoelens, schaamte of zelfs verdoving zijn veelvoorkomende emoties die emotioneel verwaarloosde mensen ervaren. Maar het gevoel van verantwoordelijkheid wordt over het hoofd gezien, omdat het normaal gesproken iets positiefs is. Toch kan dit je plezier in het leven verpesten en een last worden. Bijvoorbeeld als je een feestje organiseert en je het gevoel hebt dat jij ervoor moet zorgen dat iedereen het naar zijn zin heeft. Of als jij al het werk overneemt dat je collega laat liggen. Of als iemand ergens mee worstelt en jij het wilt oplossen. Je voelt je overal verantwoordelijk voor.
Je vergeet jezelf!
Een overmatig verantwoordelijkheidsgevoel komt vaak voor bij emotioneel verwaarloosde volwassenen. Misschien heb je jezelf benoemd tot de persoon op wie iedereen kan rekenen, degene naar wie mensen kunnen komen als er iets aan de hand is of de persoon die altijd maar geeft. Maar als je zo veel geeft, is het erg waarschijnlijk dat jij jezelf vergeet: jouw gevoelens, behoeften en wensen… En dat is erg zwaar. Waarom gebeurt dit? Om dit te begrijpen is het goed om eerst te kijken naar wat emotionele verwaarlozing inhoudt.
Emotionele verwaarlozing in de kindertijd
Als er een gebrek aan emotioneel bewustzijn, emotionele validatie en emotionele afstemming in jouw thuissituatie was, vormt dat uiteindelijk de basis voor emotionele verwaarlozing in de kindertijd.
Emotionele verwaarlozing is niet iets wat je ouders jou hebben aangedaan. Het is juist iets wat ze niet hebben gedaan. Emoties vormen een essentieel onderdeel van het leven, dus als jouw emoties niet erkend zijn in je kindertijd, loop je als volwassene het risico op een gebrek aan verbinding en begrip. Je emoties zijn er om jou te begeleiden, je te verbinden met anderen en om je te motiveren. Als je ouders jou dit niet aanleren, kun jij je als volwassene verward en losgekoppeld voelen van jezelf.
Vier kenmerken van emotioneel verwaarloosde volwassenen
De boodschap die je onbewust van huis uit hebt meegekregen is: jouw gevoelens doen er niet toe. Omdat je opgegroeid bent in een emotioneel verwaarlozend gezin dat jou deed geloven dat je minder waard bent dan anderen, is het logisch dat je jezelf hebt aangeleerd om af te stemmen op de gevoelens en behoeften van de mensen om je heen, in plaats van die van jezelf. Dit is het punt waarop er een overmatig verantwoordelijkheidsgevoel ontstaat.
Veel emotioneel verwaarloosde volwassenen delen gemeenschappelijke kenmerken door de onuitwisbare impact van de verwaarlozing. Vier kenmerken springen eruit door hun directe connectie met het hebben van een (te) groot verantwoordelijkheidsgevoel.
1. Je bent zeer competent.
Het is makkelijker om iets te doen dan om te voelen. Dit is waar emotioneel verwaarloosde mensen op gedijen. Je weet hoe je dingen moet regelen. Mensen komen naar jou toe voor hulp en maken misschien zelfs misbruik van alles wat jij te bieden hebt.
Boodschap van dit overmatige verantwoordelijkheidsgevoel:
Het is mijn taak om efficiënt en productief te zijn, wat de gevolgen voor mezelf ook mogen zijn.
2. Je bent naar buiten gericht.
Omdat je emoties in jou zitten, heb je misschien de neiging om ze te vermijden door je aandacht naar buiten te richten, dus weg van je innerlijke wereld. Je vindt het misschien ongemakkelijk als alle aandacht op jou gericht is. Jouw emotionele wereld is immers onontdekt terrein.
Boodschap van dit overmatige verantwoordelijkheidsgevoel:
Ik richt me op anderen en regel het allemaal wel. Ikzelf ben niet belangrijk.
3. Je verwaarloost je eigen gevoelens en behoeften.
Je behandelt je gevoelens op dezelfde manier als je ouders deden: alsof ze niet bestaan. Zonder emoties om jou te leiden, weet je misschien niet wat je leuk vindt of juist niet, wat je passies en interesses zijn. Uiteindelijk kan het je ontbreken aan enige zelfkennis. Je hebt geen contact met jouw werkelijke zelf.
Boodschap van dit overmatige verantwoordelijkheidsgevoel:
Ik weet niet wat ik wil of voel, dus ga ik overmatig voor andere mensen zorgen.
4. Je voelt je nooit goed genoeg.
Als je ouders je gevoelens erkennen en valideren, dan voel jij je gevalideerd en begrepen. Maar het tegenovergestelde is ook waar. Je hebt misschien de neiging jezelf als ‘minder’ te zien in relaties. En doordat je die rol op je neemt, zend je de volgende boodschap uit: jouw gevoelens en behoeften doen ertoe, de mijne niet.
Boodschap van dit overmatige verantwoordelijkheidsgevoel:
Ik doe er niet toe.
Hoe zit het met jouw geluk?
Als de gevoelens en behoeften van anderen voor jou belangrijker zijn, je graag anderen helpt in plaats van jezelf en je gelooft dat anderen meer waarde hebben dan jij, dan is het niet vreemd dat je zo’n groot verantwoordelijkheidsgevoel hebt. Jij gelooft dat je anderen moet helpen om zich comfortabel, gelukkig, succesvol, gezond en tevreden te voelen.
Je hebt misschien wel gemerkt dat de machtsverhoudingen hier niet kloppen. Want hoe zit het met jouw comfort, geluk, succes, gezondheid en tevredenheid? Je vergeet het belangrijkste om verantwoordelijk voor te zijn: jezelf.
3 Stappen: zo voel jij je minder verantwoordelijk voor anderen (en méér voor jezelf!)
1. Focus meer op jezelf.
De eerste stap in het verminderen van je overmatige verantwoordelijkheidsgevoel is: afstemmen op jouw gevoelens en behoeften. Dit kan lastig zijn als je gewend bent geraakt aan het focussen op de buitenwereld. Het vergt oefening en compassie, maar het is het waard. Aandacht schenken aan jouw gevoelens kan je helpen bij het vergroten en versterken van je zelfkennis.
2. Geef prioriteit aan jezelf.
Je hebt geleerd dat jouw gevoelens er niet toe doen, maar dat is niet waar. En hoewel het kan voelen alsof het wel waar is, benadruk ik nogmaals dat dit echt niet zo is! Jouw nieuwe verantwoordelijkheid is aan jezelf: jij bent verantwoordelijk voor het voorrang geven aan jouw behoeften.
3. Stel grenzen.
Stap uit die eenzijdige rol en word assertiever. Want als je assertief kunt zijn tegen anderen en helder over je eigen gevoelens en behoeften kunt communiceren, dan straal je de boodschap uit: mijn gevoelens en behoeften doen ertoe, net als de jouwe. Het is gezond en nodig om grenzen te stellen ten opzichte van anderen.
Stilstaan bij je eigen behoeften
Het is simpelweg onmogelijk om voor alles en iedereen verantwoordelijk te zijn, maar het is wel mogelijk en zelfs gezond om verantwoordelijk voor jezelf te zijn. Neem de tijd om na te gaan welke verantwoordelijkheden jij op je hebt genomen. Ik ben er zeker van dat je dan ontdekt dat de meeste dingen jouw verantwoordelijkheid helemaal niet zijn.
Jouw vaardigheid om de behoeften van anderen te identificeren, erop te reageren en te vervullen is heel waardevol. Maar deze vaardigheid gaat verloren als jij jezelf ondertussen verwaarloost. Je bewust worden van je eigen behoeften is mogelijk en daarmee volgt een nieuw, gebalanceerd bewustzijn van jouw eigen verantwoordelijkheden. Stel je eens voor wat een vervuld leven je kunt leiden als er ook voorzien wordt in jouw behoeften!
Ongekende gevoelens
Ben je benieuwd hoe je deze ongekende gevoelens kunt aanpakken en zou je meer inzicht willen krijgen in jouw relatie met je emoties? Ongekende gevoelens van Jonice Webb gaat je hierbij helpen.
Lees verder over emotionele verwaarlozing:
Emotionele wonden uit je jeugd: zo kun je kindpijn helen (2 oefeningen!)
Emotionele verwaarlozing als kind: als je gevoelens niet erkend werden (herken je jezelf in de 10 voorbeelden?)
Emotionele verwaarlozing in je jeugd: dit zijn de 5 soorten (herken jij ze?)
Jonice Webb is gepromoveerd in de klinische psychologie, was directeur van een aantal poliklinieken en voert inmiddels dertig jaar haar eigen psychotherapiepraktijk. Ze heeft zich gespecialiseerd in het werken met jongeren en relatietherapie.
