De invloed van emotionele verwaarlozing in je kindertijd op de relatie met je ouders
Door Jonice Webb
In de hele geschiedenis van de mensheid is er waarschijnlijk nooit één ouderpaar geweest dat hun kind perfect heeft opgevoed en al haar behoeftes precies heeft ingevuld, zodat alles op de gezondst mogelijke manier kon verlopen. Er zijn echter gevallen waarbij de opvoeding nog minder perfect was. Jonice Webb beschrijft in dit artikel drie soorten van emotionele verwaarlozende ouders en de effecten van hun opvoeding. Tenslotte vind je een stappenplan om met je schuldgevoelens om te gaan.
Geen enkel kind is perfect voorbereid op de volwassenheid.
De drie soorten emotioneel verwaarlozende ouders en hoe je die herkent
Vader of moeder zijn is misschien wel de ingewikkeldste en meest veeleisende taak waar we ooit mee te maken krijgen. Het spreekt dan ook voor zich dat we als volwassenen soms een heel ingewikkelde relatie met onze ouders hebben. Heb jij een hele ingewikkelde relatie met je ouders? In de onderstaande alinea’s vind je drie soorten emotioneel verwaarlozende ouders. Als je de informatie over deze drie categorieën leest, denk dan aan je eigen ouders en probeer te onderscheiden welke categorie of elementen uit elke categorie er het best bij passen. De genoemde types zijn niet in steen gehouwen!
Type 1: goedbedoelende maar zelf verwaarloosde ouders
- Toegeeflijk
- Workaholic
- Prestaties/Perfectie
Er zijn allerlei verschillende manieren waarop goedbedoelende maar zelf verwaarloosde ouders de emoties van hun kinderen neutraliseren. Misschien stellen ze niet genoeg grenzen of zijn er onvoldoende sancties (toegeeflijk), misschien werken ze veel en zien ze materiële rijkdom onbewust als vorm van ouderlijke liefde (workaholic) of leggen ze te veel nadruk op de prestaties en het succes van hun kind, ten koste van zijn geluk (prestatie/perfectie).
De ouders in deze categorie denken dat ze doen wat voor hun kinderen het beste is. Ze handelen uit liefde, niet uit eigenbelang. De meesten voeden hun kinderen gewoon op zoals ze zelf zijn opgevoed.
De kinderen worden vaak volwassen met enorme doses van de volgende drie dingen: alle symptomen van emotionele verwaarlozing in de kindertijd, een enorme verwarring over waar die symptomen vandaan komen en een hele lading zelfverwijt. Dat komt doordat je, wanneer je als volwassene terugkijkt naar je jeugd voor een verklaring van je problemen, vaak een goedmoedige ouder terugziet. Alles wat je je kunt herinneren lijkt misschien volstrekt normaal en prima.
‘Het zal aan mezelf liggen. Er is iets mis met mij,’ besluit je. Je geeft jezelf de schuld van wat er niet deugt aan je volwassen leven. Je worstelt misschien met een gebrek aan emotionele vaardigheden, tenzij je die gedurende je leven zelf hebt aangeleerd. Je hebt immers niet de kans gekregen om ze in je jeugd te leren.
Type 2: ouders die het zelf moeilijk hebben
- Een gezinslid met speciale behoeftes
- Rouwend: gescheiden of weduwe/weduwnaar
- Een kind als ouder
- Depressief
Ouders die het zelf moeilijk hebben verwaarlozen hun kind emotioneel omdat ze zo in beslag worden genomen door hun eigen besognes dat er weinig tijd, aandacht of energie over is om te merken wat het kind voelt of waar het mee worstelt.
Kinderen van ouders die het zelf moeilijk hebben, worden vaak extreem zelfvoorzienend. Ben je kind van ouders die het zelf moeilijk hebben, dan leer je al vroeg en heel goed dat je jezelf moet zien te redden, en dat je de boel moet opknappen voor degenen om je heen die het moeilijk hebben.
Omdat je opgroeit met een overmaat aan volwassen verantwoordelijkheid en weinig waardering voor je eigen emoties of je diepste zelf, is de kans groot dat je als volwassene overdreven zorgt voor anderen. Je kunt ook geneigd zijn jezelf en je eigen behoeftes te negeren. Je ouders werkten, ze leden, ze deden zo hun best, het was niet hun schuld, dat geeft hun in jouw hoofd misschien wel een heldenstatus.
Het is extra moeilijk om jouw ouders met hun ‘heldenstatus’ verantwoordelijk te houden voor hun tekortkomingen aan jouw adres. Dus loop je het risico dat je jouw natuurlijke boosheid (het gevolg van je onvervulde behoeftes) op jezelf gaat richten. Je loopt dan het risico op zelfverwijt, overmatig zorgen voor anderen en slecht zorgen voor jezelf. Je worstelt ook met een tekort aan emotionele vaardigheden, want die heeft niemand je ooit geleerd.
Type 3: ouders die volledig op zichzelf zijn gericht
- Narcistisch
- Autoritair
- Verslaafd
- Sociopathisch
Deze categorie is om twee belangrijke redenen anders dan de eerste twee:
- Ouders die volledig op zichzelf zijn gericht, worden niet per se gemotiveerd door wat het beste is voor hun kind. In plaats daarvan worden ze gemotiveerd door hun eigen behoeftes.
- Veel ouders in deze categorie kunnen nogal hard zijn, zelfs zo dat het kind er niet alleen emotioneel verwaarloosd, maar ook beschadigd door raakt.
De narcistische ouder wil dat zijn kind hem helpt zich bijzonder te voelen. De autoritaire ouder wil respect, tegen elke prijs. De verslaafde ouder is misschien diep vanbinnen niet egoïstisch, maar als gevolg van haar verslaving wordt ze gedreven door een behoefte aan dat waar ze verslaafd aan is. De sociopathische ouder wil maar twee dingen: macht en controle.
Dit type is voor de meeste kinderen het lastigste type om te zien of te accepteren. Niemand wil geloven dat zijn eigen ouders in de opvoeding niet het beste met hem voor hadden, maar helaas is dat bij veel mensen wel het geval. Zelfs als veel van deze ouders hun kinderen goed zouden willen opvoeden, dan zouden ze op enorme obstakels stuiten: binnen in en buiten zichzelf.
Naast dat je jezelf emotioneel verwaarloost gedurende je volwassen leven ga je ook gebukt onder de effecten van het feit dat je te veel gecontroleerd of misschien zelfs mishandeld bent, en misschien zelfs lichamelijk bent verwaarloosd. Je hebt last van de effecten van je gebrek aan emotionele vaardigheden, je voelt je egoïstisch omdat je voor jezelf zorgt of omdat je probeert je ouders grenzen op te leggen en je hebt misschien moeite om voor jezelf te zorgen. Daarbovenop kun je nog een hele hoop volstrekt terechte boosheid voelen over je jeugd, en weet je niet zo goed wat je daarmee moet.
Wat kun je voelen in de relatie met je ouders?
Opgroeien zonder dat je door je ouders wordt gezien, gekend, begrepen en gewaardeerd laat grote sporen na.
In de menselijke hersenen bestaat vanaf de geboorte een intense behoefte aan aandacht en begrip van onze ouders. Je kiest niet voor die behoefte en je kunt er ook niet voor kiezen die behoefte kwijt te raken. Die behoefte is krachtig en waarachtig en drijft je gedurende je leven. Ik heb gemerkt dat veel mensen met emotionele verwaarlozing in de kindertijd proberen deze essentiële voorwaarde te bagatelliseren door haar als zwakte te zien, of door te verklaren dat zij er op een of andere manier vrij van zijn.
Maar als je op deze manier, gefrustreerd, opgroeit, betekent dat ook weer niet per se dat je beschadigd raakt. In plaats van het te ontkennen, kun je bijvoorbeeld ook heel goed accepteren dat je behoefte natuurlijk en waarachtig is, zodat je er doelbewust mee kunt omgaan. Op die manier kun je de wonden helen die zijn ontstaan doordat je ongezien of onbegrepen bent opgegroeid: liefde werd afgewisseld met boosheid, waardering met ontberingen, tederheid met schuldgevoelens. En je begreep er geen barst van.
Schuldgevoelens
Voel je je verplicht om naar traditionele familiebijeenkomsten te gaan, gewoon omdat je dat altijd deed en omdat je ouders dat van je verwachten? Zou je je vreselijk schuldig voelen als je besloot iets anders te doen wat gezonder en beter voor je is? Waarschijnlijk zou je daar ‘ja’ op zeggen.
Het belangrijk te beseffen dat schuldgevoelens niet nuttig zijn in dergelijke situaties. Schuldgevoelens zijn bedoeld om je te laten ophouden anderen onnodig te beschadigen of geweld aan te doen. Ze zijn niet bedoeld om jou ervan te weerhouden jezelf te beschermen. Het enige wat jij nodig hebt, is voor jezelf zorgen en ophouden jezelf telkens weer te laten kwetsen of negeren (of beide). Je bent wel de laatste die zich schuldig zou hoeven voelen!
De schuldgevoelens die in je opkomen en je beletten gezonde veranderingen door te voeren, hebben tegengas nodig.
In vier stappen leren omgaan met schuldgevoelens
Gebruik deze techniek om je niet langer schuldig te voelen over de gevoelens die je jegens je ouders hebt, en om te voorkomen dat je schuldgevoelens invloed krijgen op de grenzen die jij aan je ouders moet stellen:
- Beoordeel je schuldgevoelens met een cijfer van 1-10, waarbij 1 staat voor bijna geen schuldgevoelens en 10 voor de maximale hoeveelheid.
- Schrijf je schuldgevoelens toe aan de werkelijke bronnen. Dat doe je door je de volgende handige vragen te stellen en de antwoorden op te schrijven.
- Waar voel ik me precies schuldig over?
- Hoeveel van mijn schuldgevoel komt door iets wat ik heb gedaan of wil gaan doen, en hoeveel komt van een gevoel dat ik heb (zoals woede, weerzin, irritatie of walging)?
- Kan ik op een of andere manier een nuttige boodschap uit mijn schuldgevoel halen?
- Probeert iemand (mijn ouders of mijn echtgenoot, bijvoorbeeld) mij een schuldgevoel te geven?
- Neem beslissingen op basis van de score van je schuldgevoelens en de bronnen ervan.
Als het schuldgevoel je geen zinvolle boodschap geeft, probeer er dan zodanig mee om te gaan dat het geen invloed heeft op het stellen van grenzen aan je ouders. Dat is gemakkelijk als de score laag is. Valt je score in het midden, dan moet je misschien vaak even stoppen om jezelf eraan te herinneren dat je schuldgevoel niet zinvol is. Zet het bewust aan de kant. Is de score hoog, dan adviseer ik je om er met iemand over te praten. Misschien heb je veel aan de steun van een geschoold hulpverlener. Ik heb meegemaakt hoe schuldgevoelens heel sterke mensen verlamden en hen ervan weerhielden om broodnodige veranderingen door te voeren in de omgang met hun ouders.
- Gebruik de volgende geheugensteuntjes voor het omgaan met je schuldgevoelens.
- Je negatieve, gemengde en pijnlijke gevoelens jegens je ouders slaan beslist ergens op. Die heb je met een reden.
- Je kunt je gevoelens niet kiezen.
- Gevoelens zelf zijn niet slecht of verkeerd. Alleen daden kun je op die manier beoordelen.
- Hoeveel je ouders je ook hebben gegeven: dat wist de schade niet uit die is ontstaan doordat zij hebben nagelaten jou emotioneel te waarderen.
- Het is jouw verantwoordelijkheid om aan/met je ouders grenzen te stellen die jou, je partner en je kinderen beschermen tegen emotionele uitputting en schade, ook al voelt het naar om dat te doen.
Patronen van ongekende gevoelens doorbreken
Te weinig aandacht voor je emotionele ontwikkeling in je kindertijd heeft een grote impact op je leven en je relaties. De tijd is rijp om het geworstel achter je te laten. Jonice Webb laat zien hoe je de patronen van gebrekkige beleving van emoties, emotionele afstand en onuitgesproken gevoelens kunt doorbreken. Al je relaties knappen ervan op; de relatie met je kinderen, je partner, je ouders, je familie en vooral ook die met jezelf!
Boek besteld? Download dan hier de werkbladen zodat je niet in je boek hoeft te schrijven.
Lees verder over emotionele wonden en het helen van deze wonden:
Het loslaten van loslaten: waarom onprettige emoties boodschappers zijn
Vier stappen om emotionele wonden in je relatie te helen
Wat betekent het om emotioneel gezond te zijn?
Jonice Webb is gepromoveerd in de klinische psychologie, was directeur van een aantal poliklinieken en voert inmiddels dertig jaar haar eigen psychotherapiepraktijk. Ze heeft zich gespecialiseerd in het werken met jongeren en relatietherapie.
