Trauma-expert en arts Gabor Maté duikt diep in de wortels van verslaving in al haar vormen: hoe komt het dat onze geest zo hongerig is? En hoe komt het dat zoveel van ons zo worstelen met een leegte die we uit alle macht willen vermijden? In dit artikel legt Gabor uit dat we allemaal hongerige geesten zijn en hoe belangrijk het is.
Verslaving wordt niet gedefinieerd aan de hand van de activiteit of het object waarop de verslaving is gericht, maar door onze relatie ten opzichte van datgene buiten ons waarop we onze aandacht of ons gedrag richten.
De Boeddha over verslavingen
Er zijn bijna evenveel verslavingen als er mensen zijn. In de Brahmajala Sutta noemt de spirituele meester Gautama vele genoegens als potentieel verslavend.
“… Sommige asceten en brahmanen… blijven verslaafd aan het bijwonen van voorstellingen op het gebied van dans, zang, muziek, vertoningen, voordrachten, handmuziek, cimbalen en trommels, sprookjes… gevechten van olifanten, buffels, stieren, rammen… manoeuvres, militaire parades… twistgesprekken en discussies, het lichaam insmeren met shampoos en cosmetica… armbanden, hoofdbanden, mooie stokken… een onsmakelijk gesprek over koningen, rovers, ministers, legers, gevaren, oorlogen, eten, drinken, kleren… helden, speculaties over land en zee, gesprekken over zijn en niet-zijn…”
Gautama, bij ons bekend als de Boeddha, leefde en onderwees ongeveer vijfentwintighonderd jaar geleden in wat nu Nepal en Noord-India zijn. In onze tijd zou hij in zijn leerrede ook deze dingen kunnen noemen: suiker, cafeïne, praatprogramma’s, culinaire hoogstandjes, muziek kopen, rechtse of linkse politiek, internetcafés, mobiele telefoons, de CFL of NFL of NHL, de New York Times, de National Enquirer, CNN, BBC, aerobics, kruiswoordpuzzels, meditatie, religie, tuinieren of golf.
Uiteindelijk wordt verslaving niet gedefinieerd aan de hand van de activiteit of het object waarop de verslaving is gericht, maar door onze relatie ten opzichte van datgene buiten ons waarop we onze aandacht of ons gedrag richten. Net zoals het mogelijk is om alcohol te drinken zonder er verslaafd aan te zijn, zo kun je je ook met elke activiteit bezighouden zonder er verslaafd aan te zijn. Anderzijds is het zo dat hoe waardevol of waardig een activiteit ook mag zijn, je er op een verslaafde manier mee om kunt gaan.
De basis van verslavingen
Laten we nog even kijken naar onze definitie van verslaving: elke vorm van herhaald gedrag, al dan niet gerelateerd aan verdovende middelen, waarbij een persoon zich gedwongen voelt om met dit gedrag door te gaan, ongeacht de negatieve gevolgen ervan voor zijn leven en het leven van anderen. De onderscheidende kenmerken van elke verslaving zijn: dwang, preoccupatie, verminderde controle over het gedrag, doorgaan met het gedrag, terugval en hunkering.
Hoewel de vorm en focus van verslavingen kunnen verschillen, hebben alle verslavingen dezelfde dynamiek als basis. Aviel Goodman schrijft: ‘Alle verslavingsstoornissen, ongeacht het type gedrag waardoor ze worden gekenmerkt, hebben hetzelfde onderliggende psychologisch-biologische proces. Ik noem dit het verslavende proces.’ Het is precies zoals Goodman zegt: verslavingen zijn niet een verzameling afzonderlijke stoornissen, maar de manifestaties van een onderliggend proces dat op talloze manieren tot uiting kan komen. Het verslavingsproces reguleert alle verslavingen en gaat gepaard met dezelfde neurologische en psychologische verstoringen. Het verschil zit hem slechts in de mate waarin dit gebeurt.
Hunkeren en schamen: wanneer je de controle begint te verliezen
Alle verslavingen, of er nu wel of geen middelen bij betrokken zijn, hebben dezelfde gemoedstoestanden met elkaar gemeen, zoals hunkering en schaamte, evenals bepaald gedrag zoals bedrog, manipulatie en terugval. Op neurobiologisch niveau zijn het hechting/beloningssysteem en het stimulans/motivatiesysteem van de hersenen bij alle verslavingen betrokken, die op hun beurt ontsnappen aan regulering door de gebieden van de cortex die betrokken zijn bij het denken en impulscontrole.
Je kunt gerust stellen dat alles wat je op natuurlijke of kunstmatige wijze tot je neemt om je meer gemotiveerd te voelen of bevrediging te ervaren, zoals winkelen, autorijden, seks, eten, tv-kijken en extreme sporten beoefenen, dezelfde hersensystemen activeert als drugsverslaving. Uit een MRI-studie bleek bijvoorbeeld dat wanneer de proefpersonen een spel deden waarbij ze met geld konden worden beloond, dezelfde hersengebieden werden geactiveerd die ook worden geprikkeld bij drugsgebruik. PET-scans wezen uit dat het spelen van videogames het dopaminegehalte in het stimulans/motivatiesysteem verhoogt. Iemands persoonlijke verleden en temperament bepalen welke activiteiten dit effect bij hem of haar teweegbrengen, maar het proces is altijd hetzelfde.
Voor iemand met een relatief tekort aan dopaminereceptoren is dit een activiteit die er het beste voor zorgt dat er extra hoeveelheden worden geproduceerd van deze neurotransmitter die voor een euforisch en opwekkend gevoel kan zorgen. Het gevolg hiervan is dat mensen aan hun eigen hersenstoffen verslaafd raken. Wanneer ik word gegrepen door de drang om cd’s te kopen, ben ik dus eigenlijk op zoek naar die dopaminekick.
Wanneer de maatschappij niet goed meewerkt
Mensen die dwangmatig kopen ervaren dezelfde mentale en emotionele processen wanneer ze aan hun verslaving gehoor geven. De denkende delen van de hersenen gaan dan als het ware met verlof. In een studie waarbij gebruikgemaakt werd van hersenscans en die werd uitgevoerd aan de Universiteit van Münster in Duitsland, ontdekten wetenschappers een ‘verminderde activering in hersengebieden die zijn gerelateerd aan het werkgeheugen en redenerend vermogen. Anderzijds ontdekten zij een sterkere activiteit in gebieden die betrokken zijn bij de verwerking van emoties,’ zelfs wanneer gewone consumenten bezig waren met het kiezen van verschillende merknamen van een bepaald product.
Onder het logo kapitalisme hebben de geroemde ‘marktkrachten’ een grotendeels onbewuste werking. Dit kenmerk van verslaving hebben reclamebureaus goed begrepen. In eerder onderzoek bleek de elektrische ontlading van de hersencircuits die bij het ervaren van genot betrokken zijn tijdens het shoppen ook overactief te zijn, in tegenstelling tot de hersencircuits die gerelateerd zijn aan rationeel denken. Neuroloog Michael Deppe, die het onderzoek leidde, zei dat ‘hoe duurder het product is, des te gekker de shoppers worden. Bij het kopen van zeer dure producten is de activiteit van het deel van de hersenen dat met rationeel denken te maken heeft bijna tot nul gereduceerd… De stimulering van de emotionele centra toont aan dat shoppen een stressverlichtend effect heeft.’
Verslaving komt niet alleen
Verslavingen zijn vaak onderling verwisselbaar. Dit feit onderschrijft nog eens extra de theorie dat er een verslavingsproces is dat alle verslaafden met elkaar gemeen hebben. Hoewel mijn neiging tot verslavingsgedrag het duidelijkst zichtbaar is in mijn aankopen van cd’s, kan ik naadloos overschakelen op andere obsessieve activiteiten. De week dat we naar ons huidige huis verhuisden was ik bij de bevalling van zes baby’s aanwezig, waarvan de meeste ’s nachts plaatsvonden. Ik had in mijn praktijk vijftien vrouwen die in die maand uitgerekend waren, ongeveer tien te veel voor een drukke huisarts. Ik kon geen nee zeggen tegen ‘gewild zijn’. Als ik overdag niet in de kraamkliniek was, werkte ik in mijn kantoor.
Je kunt je wel voorstellen hoeveel tijd en energie ik over had om er voor mijn gezin te zijn. En ik heb me al even blindelings en vurig in de wereld van de politiek en andere bezigheden gestort. Ik heb het zelf meegemaakt dat meerdere verslavingen bij mij actief waren. Dat wil zeggen, het verslavingsproces was actief en op zoek naar steeds meer externe trofeeën om te veroveren. Maar mijn verontruste gevoel, lusteloosheid en de angst voor de leegte die tot dit verslavende gedrag aanleiding gaven, werden zelden minder.
De minder ‘respectabele’ en schadelijker gedragsverslavingen uiten zich op dezelfde manier. Aviel Goodman trok deze conclusie op basis van onderzoek waarin een belangrijke overlapping naar voren kwam tussen zijn onderzoeksgebied (seksverslaving) en andere verslavingen, zoals dwangmatig shoppen, drugsverslaving en gokverslaving. Met andere woorden, veel seksverslaafden hebben hoogstwaarschijnlijk ook een of meer van deze op het eerste gezicht verschillende verslavingen. Gokverslaafden hebben ook een grote kans om in de ban te raken van andere destructieve gewoonten. Ongeveer de helft van hen is alcoholist en de overgrote meerderheid is verslaafd aan nicotine. Hoe ernstiger iemands gokverslaving is, des te sterker de verslaving aan alcohol en roken.
Ontwenningsverschijnselen
Tot slot zijn ook de verschijnselen tolerantie en ontwenning gerelateerd aan gedragsverslavingen, zij het lang niet in dezelfde mate als aan drugsverslavingen. Tolerantie betekent dat je steeds meer van dezelfde ‘kick’ nodig hebt om hetzelfde effect (dat wil zeggen, dezelfde dopamine-high) te krijgen. Ik begin mijn cd-koopsessies meestal met slechts een of twee cd’s, maar met elke aankoop neemt de hunkering toe. Uiteindelijk sleep ik telkens als ik naar Sikora’s ga voor honderden dollars aan cd’s mee naar huis. Ontwenningsverschijnselen bestaan uit prikkelbaarheid, een algemeen sombere stemming, rusteloosheid en een gevoel van doelloosheid. Ongetwijfeld heeft het ook chemische componenten: ik voel het effect van een lager dopamine- en endorfineniveau. Andere verslaafden die niet aan drugs zijn verslaafd ervaren soortgelijke symptomen als ze abrupt stoppen met hun dwangmatige gedrag. De overgang van verslavende zelfverwennerij naar depressie verloopt heel snel en is onverbiddelijk.
Wil je achter de oorzaak van jouw verslaving komen? Lees dan ook: Gabor Maté: zo vind je de oorsprong van je (gedrags)verslavingen
Hongerige geesten
In 'Hongerige geesten' neemt arts Gabor Maté ons mee naar de bron van onze verslavingen: trauma. Bekend van o.a. 'Wanneer je lichaam nee zegt'.
Lees meer van Gabor Maté:
Emotionele afstemming: wanneer de liefde van de ouders niet overkomt bij de kinderen
Emotionele allergieën bij ADD en gevoeligheid: het overgevoelige zenuwstelsel
ADD & een laag zelfbeeld: ontdek de kenmerken en vergroot je eigenwaarde
De Canadees dr. Gabor Maté, bekend arts, trauma- en verslavingsdeskundige, schreef over zijn ervaringen diverse baanbrekende bestsellers en spreekt hierover wereldwijd. Naomi Klein noemde hem een healer om te koesteren. De documentaire over zijn werk The Wisdom of Trauma werd al meer dan 6 miljoen keer bekeken.
