Volgens Gabor Maté hebben we allemaal verslavingen: we zijn allemaal hongerige geesten, op zoek naar verdoving én verlossing. Waarom kiezen we bepaalde dingen om verslaafd aan te zijn? En hoe vind je de oorsprong van jouw verslaving? Je leest het in dit fragment van Hongerige geesten.
We zijn bang om te voelen, bang om bij onszelf na te gaan waar het werkelijk om gaat en dus blijven we de verlossing buiten onszelf zoeken in plaats van in onszelf.
Waarom ‘kies’ je jouw verslavingsitem of gedrag?
Er zijn naar verhouding ontzettend veel mogelijke gedragsverslavingen. Hoe wordt de ‘keuze’ dan gemaakt? Waarom activeert het kopen van cd’s mijn dopaminecircuits en waarom heeft dwangmatig werken dat effect ook op mij?
Aviel Goodman, de autoriteit op het gebied van seksverslavingen zegt het volgende: ‘Het heeft vooral te maken met welke ervaring verlichting brengt van datgene wat pijn doet,’ zei hij. ‘Bij veel mensen zou het kopen van cd’s niet zo hoog op hun lijstje staan, maar ik vermoed dat muziek veel voor jou betekent, dat het voor jou een diepgaande emotionele ervaring is.
’En waarom zou dat dan zo kunnen zijn? ‘Ten eerste heb je misschien een genetisch bepaalde gevoeligheid voor muziek,’ opperde Goodman, ‘en je kunt beïnvloed zijn door de soort muziek waar je ouders naar luisterden. Maar je kunt ook heel vroeg in je leven door muziek beïnvloed zijn. Misschien werd je als baby wel vaak in een kamer alleen gelaten waar je niet geknuffeld werd maar waar je wel alles om je heen kon horen, waardoor je auditieve systeem een belangrijk kanaal werd voor de emotionele verbinding met de wereld om je heen.’
Op zoek naar een plaatsvervanger van liefde
Aviel Goodman, die niets van mijn achtergrond wist, beschreef bijna exact wat ik (voor zover ik weet) als klein kind heb ervaren. Wanneer ouders als gevolg van innerlijke demonen die uit hun eigen jeugd stammen of door externe stressoren in hun eigen leven niet in staat zijn om de emotionele omgeving van hun kind te reguleren (niet binnen een aanvaardbare marge kunnen houden), moeten de hersenen van het kind zich aanpassen. Dit doen ze door te dissociëren, door zich emotioneel af te sluiten en door manieren te vinden om zichzelf te kalmeren, bijvoorbeeld door wiegende bewegingen te maken, duimzuigen, eten, slapen of voortdurend naar externe bronnen van troost te zoeken. Dat is de altijd voor innerlijke onrust zorgende, altijd gapende leegte die de kern van verslaving vormt. Mensen die geen liefde kunnen vinden of ontvangen moeten iets anders als plaatsvervanger vinden. Daar komen verslavingen om de hoek kijken.
Muziek geeft me het gevoel dat ik genoeg aan mezelf heb en word gevoed. Ik heb niets of niemand nodig. Ik baad erin als in vruchtwater; het omringt en beschermt me. Het is ook stabiel, altijd beschikbaar en iets waarover ik controle heb, dat wil zeggen dat ik ernaar kan grijpen wanneer ik wil. Als ik dat wil, kan ik ook muziek kiezen die mijn gemoedstoestand weerspiegelt of die me tot rust brengt. Over mijn uitstapjes naar de muziekwinkel kan ik zeggen dat het zoeken naar muziek me een gevoel van opwinding en spanning geeft die ik meteen kan kanaliseren en een beloning die ik onmiddellijk kan krijgen, in tegenstelling tot andere spanningen in mijn leven en andere beloningen waarnaar ik verlang. Muziek is een bron van schoonheid en betekenis buiten mezelf die ik als de mijne kan opeisen zonder dat ik hoef te onderzoeken hoe ik er in mijn leven voor zorg dat ik deze dingen niet rechtstreeks ervaar. Verslaving is in dit opzicht de weg van de luie man naar transcendentie.
Je gevoel van eigenwaarde buiten jezelf zoeken
De oorzaken van mijn werkverslaving zijn me duidelijk. Het maakt niet uit hoeveel ze in haar hart van haar kind houdt – en mijn moeder hield met haar hele hart van mij – een kind met een depressieve moeder ervaart voortdurend dat het iets tekortkomt en diepgaande ontreddering.
Mijn gevoel van eigenwaarde, dat niet gebaseerd is op wie ik ben, heb ik uit mijn werk gehaald. En in het beoefenen van de geneeskunde vond ik de perfecte baan om mijn nut en onmisbaarheid te bewijzen. Het is heel lang onmogelijk voor me geweest om werk af te slaan. Het medicijn van ‘gewild zijn’ was veel te krachtig om te weigeren. Bovendien had ik het nodig om voortdurend bezig te zijn, want dat was de enige manier om de angst of depressie of lusteloosheid buiten te houden die altijd in de periferie van mijn psyche op de loer lagen. Zoals elke verslaafde gebruikte ik mijn verslavingen om mijn gemoedstoestand te reguleren, mijn innerlijke beleving. Als mijn pieper in het weekend stilviel voelde ik me leeg en prikkelbaar. Dat waren gewoon ontwenningsverschijnselen.
Waar komen eetverslavingen vandaan?
Dezelfde dynamiek zien we bij eetstoornissen. Je zou je kunnen afvragen hoe het mogelijk is dat een activiteit die essentieel is voor onze overleving zo vervormd kan raken en de gezondheid van een mens ondermijnt, soms zo erg dat iemand korter leeft. Hoewel het gebruikelijk is om de schuld van de huidige epidemie van obesitas te wijten aan de consumptie van junkfood en een zittend bestaan, zijn dit slechts de gedragsmatige uitingen van een diepere psychologische en sociale malaise.
In de ontwikkeling van de mens heeft de inname van voedsel een functie die veel verder gaat dan de voor de hand liggende voedingsfunctie. Na de geboorte vervangt de tepel van de moeder de navelstreng als bron van voedingsstoffen voor het kind en het zorgt ook voor voortdurend lichamelijk contact tussen moeder en kind. De nabijheid van het lichaam van een ouder komt ook tegemoet aan de emotionele behoefte aan hechting, die voor het kind even basaal is als de behoefte aan fysieke voeding.
Op zoek naar troost
Als baby’s angstig of overstuur zijn, worden ze getroost met een menselijke tepel of plastic fopspeen, met andere woorden, een relatie met ofwel een natuurlijk voedend ‘voorwerp’ of iets wat daar sterk op lijkt. Zo gaat de geest van het kind emotionele voeding en orale voeding of kalmering met elkaar associëren. Aan de andere kant zal emotionele ontbering net zozeer een verlangen naar orale stimulatie of eten opwekken als honger. Kinderen die na hun kindertijd op hun duim blijven zuigen proberen zichzelf te kalmeren; dat is altijd een teken van emotioneel leed. Behalve in zeldzame gevallen van een lichamelijke ziekte is het zo dat hoe zwaarlijviger iemand is, des te meer hij in een cruciale periode in zijn leven op emotioneel vlak tekort is gekomen.
De obesitasepidemie geeft blijk van een psychologische en spirituele leegte in de kern van de consumptiemaatschappij. We voelen ons machteloos en geïsoleerd, dus worden we passief. We leiden een gejaagd leven, dus verlangen we naar ontsnapping. In het boeddhisme wordt mensen geleerd om langzaam te kauwen, waarbij je je bewust bent van elke hap en elke smaaknuance. Eten wordt een oefening in opmerkzaamheid. In onze cultuur is het precies andersom. Eten is de universele fopspeen en veel mensen voelen de drang om zich in de richting van psychische vergetelheid te eten.
Nooit genoeg gehad
Verslavingen kunnen nooit echt de levensbehoeften vervangen die ze tijdelijk verdringen. De valse behoeften die ze dienen kunnen ons niet vervullen, hoe vaak ze ook worden bevredigd. Het brein kan als het ware nooit voelen dat het er genoeg van heeft, dat het zich kan ontspannen en zich op andere essentiële zaken kan richten. Het is alsof je na een uitgebreide maaltijd nog steeds uitgehongerd bent en onmiddellijk al je inspanningen moet richten op het opnieuw verkrijgen van voedsel. Bij iemand met een verslaving zijn de orbitofrontale cortex en de bijbehorende neurologische systemen van kinds af aan misleid, waardoor zij meer waarde zijn gaan hechten aan valse begeerten dan aan echte behoeften (dit proces noemen we salience attribution). Vandaar de wanhoop van de gedragsverslaafde, de urgentie om dat verlangen onmiddellijk bevredigd te krijgen, alsof het echt een essentiële levensbehoefte is.
Bij verslaving wordt de songtekst van de Rolling Stones omgedraaid: je kunt soms wel krijgen wat je wilt, maar wat je ook probeert, je krijgt nooit wat je nodig hebt. Verslaving is altijd een slechte vervanger van liefde.
Hongerige geesten
In 'Hongerige geesten' neemt arts Gabor Maté ons mee naar de bron van onze verslavingen: trauma. Bekend van o.a. 'Wanneer je lichaam nee zegt'.
Lees verder:
Eetverslaving: waarom overeet je jezelf en hoe kom je er vanaf?
Emotionele erfenis: zo herken je onverwerkte pijnen in je leven
Voel je je vaak angstig? Dit is waar het vandaan komt en hoe je het vermindert
Tips van een therapeut: zo ontwikkel je meer zelfliefde
De Canadees dr. Gabor Maté, bekend arts, trauma- en verslavingsdeskundige, schreef over zijn ervaringen diverse baanbrekende bestsellers en spreekt hierover wereldwijd. Naomi Klein noemde hem een healer om te koesteren. De documentaire over zijn werk The Wisdom of Trauma werd al meer dan 6 miljoen keer bekeken.
