Gaslighting binnen het gezin: dit zijn opvallende signalen van deze manipulatietechniek
Door Jonice Webb
Wat weinigen weten: gaslighting komt ook voor binnen gezinnen. Het is een manipulatietechniek die je leven als kind én volwassene flink schaadt. “Als slachtoffer wordt jou geleerd dat niets waar is en dat je nergens op kunt vertrouwen, vooral niet op jezelf,” zegt Jonice Webb, psychotherapeut en auteur van Patronen van ongekende gevoelens doorbreken. Ze zet 4 soorten gaslighting door ouders op een rij.
Het herkennen van gaslighting-dynamieken in je thuissituatie kan jou helpen om het vertrouwen in jezelf terug te vinden.
Doe niet zo dramatisch…
Gaslighting is een manipulatietechniek, vaak gebruikt in romantische relaties, die je doet geloven dat jouw ervaring niet de werkelijkheid is. Bepaalde gezinsdynamieken kunnen ook onder gaslighting vallen, vooral als ze beginnen in je kindertijd en doorgaan tot je volwassen bent. Het herkennen van gaslighting-dynamieken in je thuissituatie kan jou helpen het vertrouwen in jezelf terug te vinden.
‘Doe niet zo dramatisch.’
‘Dat is nooit gebeurd.’
‘Je bent wel erg emotioneel.’
Heb je thuis weleens dit soort opmerkingen gehoord? Zo ja, dan ben je misschien wel het slachtoffer van gaslighting. Maar het komt ook in andere vormen voor. Het kan heel duidelijk zijn, of juist meer subtiel, en helaas kan die laatste vorm de meeste schade toebrengen.
Twijfelen aan je werkelijkheid
De term ‘gaslighting’ komt uit de film Gaslight (1944). De film volgt Paula die emotioneel gemanipuleerd wordt door haar echtgenoot Gregory. Hij laat thuis foto’s verdwijnen, veroorzaakt geluiden op zolder, laat de gaslampen feller en zachter branden en ontkent dan dat dit gebeurt. Gregory overtuigt Paula ervan dat ze maar wat verzint en gek aan het worden is.
Gaslighting houdt in dat je opzettelijk iemand laat twijfelen aan zijn of haar werkelijkheid. In extreme gevallen kan gaslighting je persoonlijke grip op de realiteit ondermijnen. In mildere gevallen kan het jouw vertrouwen in jezelf en je eigen ervaring ondermijnen.
Wat gebeurt er als een kind gegaslight wordt door zijn eigen familie? Bij een kwetsbaar kind kan het harder aankomen, langer duren en lastiger te signaleren zijn.
Onjuiste informatie van je ouders
Het is verwarrend om signalen van je ouders te ontvangen die jouw realiteit thuis tegenspreken. Wanneer twee dingen niet tegelijkertijd waar kunnen zijn, vooral als het je eigen ouders zijn die je onjuiste informatie geven, is het logisch dat je aan jezelf gaat twijfelen en gelooft dat ‘er iets mis met je is’.
En op het moment dat je dat gaat geloven, kan het lastig zijn om vast te stellen en te begrijpen hoe gaslighting in jouw familie werkt. Want als slachtoffer van gaslighting wordt jou geleerd dat niets waar is en dat je nergens op kunt vertrouwen, vooral niet op jezelf.
Herken je de 4 soorten gaslighting in een gezin?
1. Het tegenstrijdige gezin
Ouders die tegenstrijdige signalen afgeven, brengen hun kinderen in een lastig parket. Hoe je als kind ook reageert, je ouder is ontevreden of je wordt gestraft. Dit plaatst jou voortdurend in een verliessituatie. Misschien zegt je ouder wel dat hij jou begrijpt, maar gebruikt hij een kritische of vernederende toon. Of misschien zegt je ouder wel dat zij van je houdt, maar lijkt haar lichaamstaal het tegendeel te bewijzen.
Op het moment dat je zowel geliefd als afgewezen wordt, lijkt niets meer waar. Onderzoekt toont aan dat er een sterk verband bestaat tussen het lange tijd ontvangen van tegenstrijdige boodschappen en de ontwikkeling van een borderline persoonlijkheidsstoornis, een posttraumatische stressstoornis en schizofrenie.
De boodschap:
Je kunt jezelf en anderen niet vertrouwen.
De impact op jou als volwassene:
Je vindt het lastig om anderen op hun woord te geloven en je veilig te voelen in relaties. Je kunt op niemand vertrouwen, ook niet op jezelf.
2. Het onvoorspelbare en instabiele gezin
Het ene moment mag je van je ouders bij een vriendje spelen, maar het volgende moment word je berispt als je er zelfs maar naar vraagt. Deze categorie is nauw verbonden met een ouder (of beide ouders) die ernstige mentale gezondheidsproblemen heeft. Ze kunnen bijvoorbeeld lange tijd nuchter zijn en dan een terugval krijgen. Of ze hebben een manische bui, om vervolgens terug te vallen in een depressie.
Je bent getuige van onvoorspelbare gedragingen en emoties en hebt te maken met wisselende regels en consequenties die totaal niet logisch zijn.
De boodschap:
Alles is mogelijk. Het kan uit de hand lopen.
De impact op jou als volwassene:
Je gelooft dat mensen een groot mysterie zijn en dat het onmogelijk is om anderen te begrijpen. Je ziet je emoties als ‘slecht’ en vindt het moeilijk ermee om te gaan. Het is lastig om anderen te vertrouwen, omdat jij gelooft dat mensen in essentie erg onbetrouwbaar zijn.
3. Het perfecte gezin
Als je opgroeit in zo’n soort gezin, is er geen ruimte voor fouten, negatieve emoties of kwetsbaarheden. Alleen het ideale beeld wordt aan de wereld getoond en alles wat waar, authentiek of kwetsbaar is, wordt diep weggestopt, zodat niemand het kan zien. Dit soort ouders legt de nadruk op prestaties en streeft ernaar bewonderd en benijd te worden door anderen.
De boodschap:
Je mag geen fouten maken. Niets is goed genoeg.
De impact op jou als volwassene:
Je bent een mens, maar je doet je best om je menselijkheid te verbergen en schaamt je erg voor je imperfecties en kwetsbaarheden. Je onderdrukt en negeert je gevoelens (vooral de negatieve), omdat je gelooft dat ze niet belangrijk of echt zijn. Je hebt veel zelfkritiek als je een fout maakt en ondanks alles wat je hebt bereikt, voel jij je nooit echt vervuld.
4. Het emotioneel verwaarlozende gezin
Dit is de meest subtiele vorm van gaslighting in een gezin. Het is zo subtiel dat veel slachtoffers er eigenlijk geen directe herinnering aan hebben. Het komt vaak voor in gezinnen die op andere vlakken wel heel liefhebbend zijn. Het enige wat ervoor nodig is: ouders die zich niet bewust zijn van gevoelens in het algemeen en die de gevoelens en emotionele behoeften van hun kinderen over het hoofd zien. Als je emotionele verwaarlozing in je jeugd hebt meegemaakt, dan zijn jouw emoties grotendeels genegeerd.
Stel je voor dat je ouders doen alsof je rechterarm niet bestaat. Dat zou erg verwarrend zijn en jouw geloof en vertrouwen in je eigen rechterarm ondermijnen. Hetzelfde gebeurt met je emoties. En omdat je emoties de diepste, meest persoonlijke, biologische uiting zijn van wie jij bent, en je ouders ze behandelen als onzichtbaar, niet relevant of zelfs zinloos, dan voelt het natuurlijk alsof je innerlijke zelf uitgewist is. Als je ouders jouw emoties niet erkennen of niet erop reageren, is de kans groot dat jij je diepste zelf betwijfelt en negeert.
De boodschap:
Je gevoelens zijn zinloos, lastig en moeten weggestopt worden of zijn misschien niet eens echt. Je gevoelens en emotionele behoeften doen er niet toe. Jíj doet er niet toe.
De impact op jou als volwassene:
Je hebt nooit de kans gekregen om de werkelijke waarde van jouw emoties te leren kennen. En omdat jouw emoties inzicht geven in wie jij bent, heb je het gevoel dat je jezelf niet kent en soms voel je je leeg of verdoofd. Je hebt moeite om op jezelf te vertrouwen, omdat je geen emoties hebt die jou leiden. Je voelt je erg eenzaam en ervaart geen verbinding met anderen.
Zo kun je op gaslighting reageren
Als je bent opgegroeid met een of meerdere vormen van gaslighting, en er misschien nog steeds mee te maken hebt binnen het gezin, dan is het logisch dat je aan jezelf twijfelt. Maar hoewel je helaas het verleden niet kunt veranderen, kun jij wel je kijk erop veranderen. En je kunt je gedachten en gevoelens over jezelf veranderen.
Bovendien heb je nu antwoorden wanneer anderen jou proberen te gaslighten.
‘Doe niet zo dramatisch’.
Jij: ‘Het hebben van natuurlijke, menselijke gevoelens is niet dramatisch.’
‘Dat is nooit gebeurd.’
Jij: ‘Het is mij wel overkomen en daarom doet het ertoe.’
‘Je bent wel erg emotioneel.’
Jij: ‘Of misschien heb jij wel een lage tolerantie voor de emoties van anderen.’
‘Het is verkeerd om je zo te voelen.’
Jij: ‘Dat is jouw manier om ervoor te zorgen dat ik aan mezelf twijfel. Het gaat je niet lukken.’
Jouw emoties, ervaringen en behoeften doen ertoe. Ze zijn het waard om voor op te komen.
Patronen van ongekende gevoelens doorbreken
Herken je een gemis in de emotionele opvoeding die je hebt gekregen? In Patronen van ongekende gevoelens doorbreken leer je jouw patronen te herkennen en te doorbreken. Je krijgt van Jonice Webb praktische tips en adviezen om dat wat zo zwaar op je drukt voor eens en voor altijd achter je te laten.
Lees verder over emotionele verwaarlozing:
Emotionele verwaarlozing in je jeugd: dit zijn de 5 soorten (herken jij ze?)
Emotionele verwaarlozing als kind: de 5 topkwaliteiten die jij noodgedwongen ontwikkelde
HSP & emotionele verwaarlozing: opgroeien in een emotioneel verwaarlozend gezin als hoogsensitief persoon
Jonice Webb is gepromoveerd in de klinische psychologie, was directeur van een aantal poliklinieken en voert inmiddels dertig jaar haar eigen psychotherapiepraktijk. Ze heeft zich gespecialiseerd in het werken met jongeren en relatietherapie.
“Herken je een gemis in de emotionele opvoeding die je hebt gekregen?” Iedereen die lang genoeg nadenkt, weet dat het antwoord ja is. Een betere vraag vind ik; Herken je een gemis in de emotionele opvoeding die je hebt gegeven?
Als ik zeg het is wel overkomen daarom doet het ertoe bij mijn narcistische moeder.. Krijg ik als antwoord je verzint dingen je bent niet goed bij je hoofd je moet je laten opnemen. Wie zal jou geloven Etc etc etc.
Hahaha! Stel ik ben iemand die altijd gelijk wil hebben (een potentiële gaslighter zegmaar). Dan roep ik dus gewoon tegen de ander dat hij een gaslighter is. En dan maar hopen dat hij dit artikel heeft gelezen. Dan druipt ie huilend af 😂😂