Narcisme als stoornis is nog niet voor iedereen herkenbaar. Als narcisme al wordt herkend, dan wordt het meestal gezien als slechts een negatief trekje in een misschien wat arrogant persoon. Pathologisch narcisme gaat echter niet alleen over het hebben van veel zelfvertrouwen. Het is de ongezonde liefde voor jezelf die doorslaat en die, volgens de mythe van Narcissus, zelfs uiteindelijk fataal is.
Dunne scheidslijn
Hoewel narcisme meestal niet fataal is voor de narcist zelf, kan het ziekelijke narcisme wel zeer destructief zijn voor alles en iedereen eromheen. Misschien is het alleen daarom al de moeite waard om op zoek te gaan naar de dunne scheidslijn tussen gezond en ongezond narcisme.
Laat ik om te beginnen benadrukken dat narcisme niet een woord is met maar één betekenis. Voor de een staat narcisme gelijk aan iets wat onherroepelijk verwijst naar iets kwaadaardigs, terwijl de ander zal verklaren dat een beetje narcisme op zijn tijd best nuttig kan zijn. Wanneer je de eigenschappen over narcisme leest, dan kunnen sommige raak zijn als je ze betrekt op personen in je leven, terwijl andere niet relevant zijn.
Soms is het dus moeilijk te zeggen of een persoon echt narcistisch is, of dat het slechts een iets arrogant, maar toch gezond zelfbeeld betreft. Narcistische eigenschappen zijn dus niet direct synoniem met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Mede door de variaties in de mate van intensiteit en de aanwezigheid of afwezigheid van bepaalde kenmerken, kan het zeer moeilijk zijn om een scherpe scheidslijn te trekken tussen gezond narcisme in iemand en de werkelijke stoornis.
Functioneel narcisme
Onthoud dat niet alleen narcisten soms arrogant of egoïstisch kunnen overkomen. We vallen allemaal ergens in het spectrum tussen bescheidenheid en onbaatzuchtigheid aan de ene kant en arrogantie en egocentrisme aan de andere kant. Narcistische gevoelens zijn in feite heel natuurlijk; iedereen heeft ze weleens en daar is niets mis mee.
Gezond narcisme helpt om een gevoel van minderwaardigheid te vermijden en je gemotiveerd te houden; dat is iets positiefs, het is functioneel. Wanneer we gezond narcisme verder vertalen naar geloven in jezelf, dan geeft dat je energie en motiveert het. Het zorgt voor creativiteit, ambities en een gevoel van eigenwaarde.
Wanneer anderen je goedkeuring geven, maakt dit je dag een beetje lichter en gelukkiger. Het vervult een menselijke behoefte om je geliefd, belangrijk, krachtig en goed te voelen. Niet alleen een narcist, ook jij krijgt vast graag een compliment. Een gezonde portie zelfliefde zorgt er ook voor dat je kunt genieten van je successen en dat je de erkenning van anderen waardeert, maar dat je tegelijkertijd niet afhankelijk bent van die beloning of herkenning.
Een portie gezond narcisme brengt je zelfbeeld in balans. Je gelooft dan niet dat je superieur bent aan anderen en voelt ook geen behoefte om iemand te kleineren of op een andere manier minderwaardig te behandelen. Gezond narcisme helpt je ook bij het vinden van de juiste richting in je leven, zonder iemand anders daarbij te negeren of exploiteren. Goed voor jezelf zorgen en in je eigen behoeften voorzien, is heel gezond.
De Narcistische persoonlijkheidsstoornis
Voldoende zelfliefde geeft blijk van een goede mentale gezondheid. Het andere uiterste is natuurlijk de narcistische persoonlijkheidsstoornis, een controversieel, maar vaak nuttig label. Deze zeer ernstige vorm van narcisme is niets iets om te bagatelliseren of om lichtzinnig over te doen. Het betreft een ernstige aandoening die een verwoestende uitwerking kan hebben.
Vooral in de media wordt het woord ‘narcist’ tegenwoordig regelmatig gebruikt voor personen met narcistische neigingen in plaats van voor individuen met een ziekelijke aandoening. Het is goed om in gedachten te houden dat er echt een verschil is tussen gezond, mild en pathologisch narcisme.
Remedie tegen narcisme
De egocentrische en zelfzuchtige eigenschappen van een narcist zijn dan misschien duidelijk, maar dat betekent weer niet dat alle egoïstische mensen narcistisch zijn. Iemand kan volledig in zichzelf gekeerd zijn, maar nog steeds liefde voor anderen voelen.
Er zijn ook veel mensen die leven met angst, maar niet narcistisch zijn. Ze hebben nog steeds het beste met je voor, en ook al kunnen ze niet altijd handelen uit liefde, dan kunnen ze nog steeds goede bedoelingen te hebben.
De echte narcist handelt echter vooral ten koste van anderen en bedenkt uitvluchten om zijn verantwoordelijkheden te ontlopen. Hij past bedrog en heimelijke manipulatie toe om zijn egocentrische behoeften te dienen. Natuurlijk, we zijn allemaal in staat om boos, egoïstisch of oneerlijk te zijn, maar dat komt niet voort uit een verlangen om andere mensen te kwetsen en te misbruiken. Geen normaal mens doet dat en daarin zit, volgens mij, het grootste verschil met iemand met de narcistische persoonlijkheidsstoornis.
Er zal waarschijnlijk nooit een volledig afdoende remedie tegen narcisme zijn; het is een onderdeel van de menselijke conditie. Het zal zich afhankelijk van de culturele contouren en economische realiteit van een samenleving meer of minder uiten. Het is zinvol om factoren die de weg effenen voor een meer narcistisch gerichte cultuur, zoals angst, ongelijkheid en onzekerheid te verminderen en kwaliteiten zoals empathie en samenwerking te doen groeien.
Dit is een fragment uit het boek Voorbij het Narcisme, in je relaties, familie en werk.
Voorbij het narcisme
Wil je meer weten over wat narcisme precies inhoudt en hoe je het kan herkennen? Mjon van Oers schreef hier het boek Voorbij het narcisme over.
Mjon van Oers is een toonaangevende autoriteit op het gebied van narcisme in relaties. Haar pioniersgeest levert transformerende publicaties op, waarmee ze al duizenden vrouwen én mannen geholpen heeft om te herstellen van narcistisch misbruik. Zij is sinds 1992 zelfstandig auteur en schrijft (ook) over bewegen, gezondheid, mens en relaties. Haar publicaties, onder andere over narcisme, verschenen in diverse tijdschriften, online artikelen, e-books en boeken. Mjon schrijft niet alleen, zij geeft ook workshops, lezingen en inspireert als trainer.
Voor mensen die willen weten wat het is om in een narcistische relatie te zitten. In de serie 'Big little lies' speelt Nicole Kidman een vrouw die slachtoffer is van een narcistische man. Ongelooflijk realistisch in beeld gebracht. Voor wie het meegemaakt heeft niet altijd makkelijk om naar te kijken maar zeer herkenbaar. Sterkte aan allen!