Hoe oude pijn in je lichaam zich kan uitspreken: leren luisteren naar je lichaam
Door Saskia de Bruin
Wanneer je een gesprek aangaat met iemand met solk (somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten) ontdek je vaak dat er in de communicatie hints worden gegeven die wijzen op psychologische problemen. Hints zijn ongemerkte uitspraken die laten zien dat er psychologische redenen zijn voor klachten. Dat wat tussen de regels door wordt gezegd, vaak buiten het bewustzijn van de persoon om.
Iemand zegt bijvoorbeeld dat iets ‘moeilijk’ of ‘zwaar’ is. Om meer te ontdekken over de stressor die daaronder verborgen ligt, moet je zoeken naar wat er dan precies ‘moeilijk’ of ‘zwaar’ is.
Het is vaak behoorlijk lastig om bij de kern van de problemen te komen
Dat heeft twee redenen:
1. De ziekmakende emotie is niet voor niets verdrongen.
Kennelijk was een normale expressie onacceptabel, te beangstigend, voelde dit als verboden, onmogelijk, schaamtevol of ondraaglijk. Het is dus erg angstig om naar de bron van je klachten, de verdrongen emoties te gaan. Dat vraagt moed en daarbij helpt een goede begeleiding van iemand die je gerust kan stellen en je tegelijkertijd bij de hand neemt en in de goede richting helpt.
2. Piekeren over klachten heeft een functie
Een andere reden is dat piekeren over de klachten en de gevolgen daarvan voor iemands leven ook een functie heeft. Piekeren leidt de aandacht van de emotie af en zorgt ervoor dat de emotie verdrongen kan blijven. Het obsessief bezig zijn met de klachten, de zoektocht naar erkenning, naar hulp, het zich onbegrepen voelen en piekeren over de toekomst zorgt ervoor dat er geen aandacht meer over is voor het in het bewustzijn laten komen van de verdrongen emotie.
Dit beschermingsmechanisme zit de mogelijkheid tot herstel vaak behoorlijk in de weg. Iemand wil geholpen worden, maar zodra een route in zicht komt die leidt naar de mogelijkheid de emotie bewust te maken neem je (zonder dat je dit bewust of expres doet) weer de afslag naar het piekeren, erkenning willen, moedeloosheid. Je wilt naar de oorzaken van de klachten, maar je neemt zonder dat je het merkt steeds weer de route naar de gevolgen van de klachten.
Het is heel begrijpelijk dat je deze twee vluchtwegen elke keer opnieuw kiest. Behandelaars moeten dus heel kundig zijn in het helpen iemand steeds terug te brengen naar de oorzaken van de klachten en niet mee te gaan in de vluchtwegen. Dat vraagt grote kundigheid en alertheid voor de hints die iemand in gesprekken geeft en kennis van de afweermechanismen die langs kunnen komen.
Wat je weghoudt bij de kern: afweermechanismen
Een afweermechanisme is in de psychologie een techniek of truc die de geest onwillekeurig gebruikt om bepaalde driftmatige strevingen, verlangens en waarheden (realiteiten) die te veel angst of verdriet oproepen uit het bewustzijn weg te houden. Het is een manier om de kern van het probleem te ontlopen. We kennen verschillende vormen van afweer. Hier volgt een aantal uit de psychologie bekende afweermechanismen:
- Ontkenning van de realiteit. Jezelf onbewust voor de gek houden.
- De herinneringen zijn niet beschikbaar.
- Het ontkoppelen van de feitelijke herinnering en de bewuste herinnering. Het loskoppelen van het gevoel van de situatie.
- Terugvallen in gedrag uit een eerder ontwikkelingsstadium, dat angst en onzekerheid kon doen verminderen.
- Proberen eigenschappen of emoties van onszelf te ontkennen, verbergen of verdringen door deze toe te schrijven aan iets of iemand anders.
- Ervaringen die in hun ware gedaante te pijnlijk zijn om te erkennen (tot het bewustzijn toe te laten) via redeneringen verdraaien tot ervaringen die juist niet onaangenaam waren.
- Een ander doel dan het werkelijke doel in de plaats stellen (bijvoorbeeld: je hond een schop geven in plaats van je baas op wie je boos bent).
- Van een ambivalent stel van gevoelens wordt het sociaal of moreel onacceptabele gedeelte verdrongen terwijl het acceptabele gedeelte juist sterk wordt aangedikt. Bijvoorbeeld: haatgevoelens jegens een partner kunnen zo verdrongen worden en blijven, dankzij een ‘overcompensatie’ in uitingen van zorgzaamheid jegens diezelfde partner.
- Het omzetten van oerdriften in sociaal of maatschappelijk geaccepteerde vormen. Emotie bijvoorbeeld omzetten in kunst. Woede in sportprestaties.
- Bijvoorbeeld bij gijzeling of gevangenschap met de dader. De angst voor en haat jegens de dader zijn te bedreigend om te worden toegelaten tot het bewustzijn. Door zich met de vijand te vereenzelvigen onderdrukt het IK die negatieve gevoelens (vergelijk: het stockholmsyndroom).
Deze afweermechanismen zet je onbewust in. Je doet dit niet expres. Je merkt ook niet wanneer je ze toepast. Een goede therapeut kan je helpen om tijdens gesprekken je ervan bewust te maken hoe je met deze mechanismen omgaat en weg blijft van de bron van je klachten. Hoe je op jouw eigen manier ‘om de hete brij heen blijft draaien’. Dat kan heel confronterend zijn, maar het helpt om je bewust te worden van de stressor.
Naar de bron van de klachten
Het is steeds weer de kunst te weten hoe je bij de bron van de klachten kunt komen. Vragen stellen naar aanleiding van de hints die iemand met klachten in zijn verhaal geeft kan ook erg goed werken.
Ik vind het zo ZWAAR allemaal
Ik voel me zo OVERWELDIGD
Van mij hoeft HET allemaal niet meer
Ik zit er zo mee IN MIJN MAAG
Het was vroeger soms ook zo DUISTER
Het is zaak door te vragen vanuit die hints. Wat is zwaar? Wat overweldigt je? En wat ligt je nu het meest zwaar op de maag? Hoe was dat vroeger? Wat hoeft niet meer van jou? Wat zou je het liefste stoppen? Vertel eens wat meer over duister?
Schrijfoefeningen om bij jezelf te komen
Ook wanneer iemand dagboekschrijfoefeningen doet naar aanleiding van vroegere gebeurtenissen of dagelijkse beslommeringen kan het helpen te zoeken naar hints. Dit is een vorm van therapeutisch schrijven.
- Wanneer je schrijft: ‘Ik vond het een lastig gesprek vanmiddag’, kun je je direct afvragen: wat bedoel ik met ‘lastig’?
- Als je schrijft: ‘Ik maakte me behoorlijk veel zorgen’, kun je je direct afvragen: welke ‘zorgen’ had ik precies?
Om zo alert en reflectief te schrijven heb je oefening nodig. Een cursus reflectief dagboekschrijven of autobiografisch schrijven kan daar erg goed bij helpen.
De methode Proprioceptive Writing is hier heel geschikt voor. Het is een manier van schrijven waarbij je je lichaamsgewaarzijn betrekt en je tijdens het schrijven jezelf direct vragen stelt over wat je opschrijft. Steeds vraag je je af: wat bedoel ik met wat ik heb opgeschreven? Zo graaf je tijdens het schrijven een laagje dieper. De kans dat je bij onderliggende gevoelens uitkomt is dan veel groter.
Ook het voorlezen van wat is opgeschreven in een veilige groep of aan een therapeut kan heel goed werken. Wanneer je de woorden die je schreef hardop uitspreekt, komen soms ineens de emoties onder de woorden vandaan. Soms schrikken deelnemers in mijn schrijfgroepen daar zelf van. Een veilige uitnodigende sfeer is dus essentieel.
Bij ernstige solk is het belang van de verdringing van de stressor vaak te groot om in je eentje op te sporen. Dan heb je iemand nodig die met je meekijkt, luistert, voelt en je helpt naar de stressor toe te gaan (in plaats van er steeds bij weg te blijven).
Speuren naar de bron lukt soms door het persoonlijke verhaal van iemand te bespreken en te onderzoeken. Dan gaat het niet alleen om wat er met iemand is gebeurd, maar ook om hoe iemand daarover denkt, hoe iemand ermee is omgegaan en wat iemand erover voelt.
SOLK
Veel mensen hebben last van lichamelijke klachten waarvoor artsen geen lichamelijke oorzaak kunnen vinden. De naam hiervoor is SOLK, Somatisch Onvoldoende Verklaarde Lichamelijke Klachten. Patiënten voelen zich vaak niet serieus genomen, maar tobben wel degelijk met deze klachten. Op basis van de baanbrekende inzichten van voormalig neuroloog Marten Klaver legt Saskia de Bruin uit wat SOLK is en hoe deze klachten kunnen ontstaan.
Lees ook deze artikelen:
Chronische pijn: als je lichaam oud zeer niet los kan laten
Onbegrepen pijn: hoe onderliggende emoties in je lichaam kunnen vastzitten
Hoe oude pijn zich manifesteert in je lichaam
De gevolgen van stress in de diepe lagen van je immuunsysteem
Saskia de Bruin is eigenaar en oprichter van De GeluksOnderneming. Ze begeleidt mensen in hun zoektocht naar een creatief, bezield en liefdevol leven. Ze houdt zich bezig met biodanza, ontspanning door middel van lichaamsgewaarzijn, mindfulness, dance for health en ze geeft regelmatig schrijfworkshops. Ze schreef diverse boeken, waaronder 'Weg van de pijn' en 'SOLK' In deze boeken laat ze zien dat pijn vaak een verborgen agenda heeft. Ze ontdekte dat ons lichaam pijn en andere klachten kan gebruiken om ons te beschermen tegen emoties die we als bedreigend, onacceptabel of overweldigend ervaren. Ook wel SOLK genoemd: somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten.
