Hoogsensitief en de cirkel van overprikkeling: hoe weet je wat je aankunt en wat niet?
Door Gastauteur
Ieder mens raakt weleens overprikkeld. Ook minder gevoelige mensen komen weleens op een punt dat het potje overloopt. Hooggevoelige mensen hebben hier wel vaker en sneller last van dan anderen. Het is niet voor niets dat overprikkeling een van de meest genoemde lasten is van hooggevoeligheid. Gelukkig hoef je als hooggevoelig persoon niet lijdzaam je lot te accepteren en je steeds verder terug te trekken om overprikkeling te voorkomen.
Je hebt er meer invloed op dan je denkt. Het kost wat tijd en vraagt aandacht. In dit artikel legt Mirjam Bogerd, auteur van Hooggevoelig, wat nu?, uit hoe je duidelijk kunt krijgen hoever je zit qua overprikkeling en wat dit met je doet.
De cirkel van overprikkeling
De cirkel begint met de dagelijkse prikkels die je binnenkrijgt. Je kinderen die dingen van je vragen, je werkgever die je een nieuw project toeschuift en de andere klanten in de supermarkt die om je heen hun eigen boodschappen doen. Je voelt je aan het eind van de dag prettig vermoeid en herstelt gedurende de nacht.
De tweede fase is die van de extra overprikkeling of kortetermijnprikkels. Je hebt bijvoorbeeld een deadline voor een klus waardoor je even flink wat extra werk erin moet stoppen. Of je kind krijgt griep waardoor je niet van huis kunt. Ook emoties door een intens gesprek of een feestje tot in de late uurtjes horen bij kortetermijnprikkels. Je merkt dat het je wat kost, maar het gaat ook weer voorbij. Je slaapt wat slechter, bent sneller geprikkeld en hebt de neiging om meer suikers te gaan eten. Als je je bewust bent van je lichaam zul je merken dat je dit niet lang volhoudt, maar kun je er wel mee omgaan.
De derde fase is de periodieke overprikkeling. Deze bronnen van stress hebben een duidelijk begin en eind, maar duren langer en vragen meer van je. Je hebt bijvoorbeeld keuzestress over je baan of staat voor een belangrijk examen. Ook een zwangerschap of langdurig overwerken kunnen periodieke overprikkeling betekenen. Je kunt hier behoorlijk last van hebben. Klachten die hierbij kunnen horen zijn bijvoorbeeld migraine, chronische pijn, je emoties niet meer onder controle hebben, een hoge bloeddruk of burn-out.
De vierde fase is de langetermijnoverprikkeling. Je bent dan langdurig en zonder duidelijk eindpunt zwaarder belast dan goed voor je is. Je kunt dan denken aan relatieproblemen, ziekte of de mantelzorg voor een naaste.
Deze fasen kunnen in elkaar overlopen. In iedere opeenvolgende fase worden de klachten groter en de hersteltijd langer. Zeker in fase drie en vier verandert er iets in de werking van je lichaam waardoor de stress ook biologisch in stand gehouden wordt. Om terug te keren vanuit de periodieke en langetermijnoverprikkeling, zoals bij een burn-out, zul je de cirkel kleiner moeten maken.
Idealiter zorg je er een periode voor dat je prikkelniveau niet voorbij de eerste fase van de dagelijkse prikkels komt. Daar heeft je zenuwstelsel meer dan genoeg aan en het krijgt de tijd om te herstellen. Wanneer je merkt dat het wat beter gaat, kun je wat meer ‘stress’ aan en neem je misschien wel weer een klus aan op je werk of bij de sportvereniging. Belangrijk hierbij is dat je de cirkel weer kleiner maakt op het moment dat je klachten toenemen.
Het voelt soms alsof dat heel lang duurt, maar uiteindelijk zal de rek weer terugkomen in je systeem en kun je grotere pieken van stress weer aan. Deze methodiek is ontwikkeld door Annek Tol.
Een lastige kanttekening bij het verkleinen van de cirkel is dat prikkels stapelen. Stel je een prikkelpotje voor als een glas. De bodem wordt gevormd door je jeugd. Hoe stabiel en veilig je jeugd is geweest, bepaalt hoe dik de bodem van je glas is. Hoe onveiliger je jeugd, hoe dikker de bodem, en hoe dikker de bodem, hoe minder ruimte er is voor overige prikkels. In het hier en nu wordt het glas gevuld met allereerst de langetermijnoverprikkeling (fase 4).
Je relatieproblemen of langdurige ziekte nemen je eerste energie weg. Daarna volgen de periodieke overprikkeling (fase 3), de extra overprikkeling (fase 2) en ten slotte is er misschien nog ruimte voor de dagelijkse prikkels (fase 1). Dit model verklaart waarom je een teveel aan stress als eerste merkt aan je reactie op je kinderen of je ongeduld met het karakter van je partner of de rij in de supermarkt. De dagelijkse prikkels zijn te veel, maar de bron daarvan zit bij iets anders. Om te kunnen zien waar je overprikkeling vandaan komt, is het belangrijk te kijken naar de diepere, echte oorzaken.
Zo ben je gevormd
Wanneer je ontdekt dat de bron van je stressgevoeligheid en overprikkeling ligt in je jeugd, kan dit een opluchting zijn. Je begrijpt nu waarom jij meer dan anderen moeite moet doen om het dagelijks leven aan te kunnen en waarom jij daar zelfs meer moeite mee hebt dan andere hooggevoelige mensen die je kent. Het kan je ook moedeloos maken. Je kunt tenslotte niet zoveel doen aan de dikte van de bodem, dus dat geeft het idee dat je ook weinig kunt doen aan de diepte van je emotionele prikkelpotje.
Voor een deel denk ik dat dat waar is. Met goede hulpverlening kun je de invloed van deze eerste ervaringen verminderen en zul je merken dat de bodem van je glas iets minder dik wordt. Tegelijkertijd denk ik ook steeds aan de uitspraak die een psychiater deed toen ik met hem in gesprek was over dit soort dingen. Hij zegt tegen zijn patiënten die al heel jong heftige ervaringen hadden gehad: ‘Ik kan je wel helpen, maar ik kan je niet opnieuw bakken.’ Het is een waarheid die veel mensen herkennen.
Een moeilijke start van je leven zorgt voor een bepaalde kwetsbaarheid die op onrustige momenten in je leven opeens weer boven kan komen.
Oefening: Maak je eigen cirkel van overprikkeling
Schrijf bij elke fase waaraan je kunt merken dat je in die fase zit. Het kost even tijd, maar het is wat mij betreft absoluut de moeite waard om bij elk van de fasen op te schrijven hoe jij die bij jezelf herkent. Nog beter werkt het als je ook aan een aantal mensen die dicht bij je staan vraagt wat zij bij jou opmerken. Meestal zien zij dingen die jou nog helemaal niet opgevallen zijn.
Geschreven door Mirjam Borgerd.
Hooggevoelig, wat nu?
Wil je meer inzichten krijgen in o.a. hooggevoeliheid, overprikkeling, energie, ontspanning en stress? Coach Mirjam Borgerd deelt haar ervaringen in 'Hooggevoelig, wat nu?', waarin ze met een nuchtere blik laat zien hoe je van hoogsensitiviteit je kracht kunt maken - zelfkennis, zelfzorg en zelfcompassie in praktijk!
Lees ook deze artikelen:
HSP: meditatie bij overprikkeling om te ontspannen en je op te laden
4 tips om af te rekenen met stress en overprikkeling
Slapeloosheid en overprikkeling gezien vanuit de Chinese Geneeskunde
Inspirerend leven werkt samen met experts om je te inspireren. Gastauteurs bieden ons hun verhalen aan om met jou te delen.
