De invloed van jeugdtrauma’s op je zenuwstelsel: vanuit welke van de vier stressreacties reageer jij?
Door Nicole LePera
Tijdens familiebijeenkomsten en andere sociale interacties kan je zenuwstelsel flink ontregelt raken. “Wanneer het zenuwstelsel in een hoge staat van paraatheid is en voortdurend de omgeving scant, gaan we van de slechtst denkbare scenario’s uit en wachten angstig tot het onheil op ons neerdaalt,” zegt psycholoog Nicole LePera, auteur van How to be the love you seek. Herkenbaar? Lees in dit artikel hoe de vier stressreacties (vechten, vluchten, pleasen en bevriezen) jouw interacties beïnvloeden.
Als onze neuroceptie zodanig is afgesteld dat we signalen verkeerd interpreteren en alles als mogelijk gevaar opvatten, blijven we vastzitten in een vicieuze cirkel van conflicten met anderen, die we meestal zelf hebben gecreëerd.
De invloed van vroeger op je zenuwstelsel nu
Het zal je wellicht niet verbazen dat onze vroegste relaties en omgevingen de grootste invloed hebben op hoe ons onderbewustzijn sociaal gedrag interpreteert. Onderzoek toont aan dat jeugdtrauma’s, zelfs pesterijen door leeftijdsgenoten, structurele veranderingen teweeg kunnen brengen in onze amygdala, het deel van onze hersenen dat bedreigingen in onze omgeving detecteert, en ook in onze prefrontale cortex, het gebied dat verantwoordelijk is voor onze ‘executieve functies’, zoals ons vermogen om te plannen, beslissingen te nemen en ons sociale gedrag te reguleren.
Deze door jeugdtrauma’s veroorzaakte structurele veranderingen kunnen een staat van hyperwaakzaamheid in stand houden wanneer ons zenuwstelsel op scherp staat.
Een angstig zenuwstelsel
Wanneer ons zenuwstelsel in een hoge staat van paraatheid blijft, scannen we voortdurend onze omgeving, gaan we van de slechtst denkbare scenario’s uit en schieten onze gedachten alle kanten op terwijl we angstig wachten tot het onheil op ons neerdaalt. Binnen onze relaties kunnen structurele veranderingen in onze hersenen ertoe leiden dat we ten onrechte agressie in neutrale gezichtsuitdrukkingen of kalme stemmen bespeuren.
Als onze amygdala op scherp staat, is de kans groter dat we tekenen van agressief gedrag zien terwijl daar in werkelijkheid geen sprake van is.
Als onze neuroceptie zodanig is afgesteld dat we signalen verkeerd interpreteren en alles als mogelijk gevaar opvatten, blijven we vastzitten in een vicieuze cirkel van conflicten met anderen, die we meestal zelf hebben gecreëerd. Door onze gebrekkige neuroceptie kunnen we ons niet veilig genoeg voelen om ons open te stellen voor verbinding met anderen op een dieper, kwetsbaarder niveau. We zijn voortdurend bang om afgewezen te worden en durven ons daardoor niet kwetsbaar op te stellen en ons te laten zien zoals we werkelijk zijn.
Je ontregelde zenuwstelsel – 4 verschillende reacties
Er zijn vier stressreacties: vechten, vluchten, vleien, bevriezen. Als je weet welk gedrag bij welke stressreactie hoort, kun je beter herkennen wanneer jij of een naaste gestrest is en beter bepalen wanneer jij of de ander tijd of ondersteuning nodig heeft om te reguleren of te kalmeren.
1. De uitbarstmodus (vechtreactie)
Mensen die zich in de uitbarstmodus bevinden, voelen zich het prettigst in conflictsituaties en zoeken of creëren conflicten zodra ze de kans krijgen. Hun zenuwstelsel is hyperactief ingesteld, en dat betekent dat ze altijd op zoek zijn naar iets – wat dan ook – dat ze als een aanval kunnen opvatten.
Zodra ze zoiets vinden, gaan ze om zich heen schoppen, schreeuwen, krijgen ze een driftbui of ontploffen ze. Ze zijn vaak defensief, zien hun eigen aandeel in de omstandigheden niet en zijn niet gemakkelijk te kalmeren. Vaak zijn ze verbitterd en zinnen ze op wraak.
Hun neuroceptie is zodanig geconditioneerd dat zij het meeste sociale gedrag als een belediging, kleinering, kwetsing of provocatie opvatten.
2. De afleidmodus (vluchtreactie)
Wanneer mensen in de afleidmodus zich bedreigd of onveilig voelen, rennen ze weg van hun waargenomen problemen. Dat kan emotioneel zijn, door mensen weg te duwen, of fysiek, door volledig op te gaan in hun werk of andere verplichtingen. Ze leiden zichzelf af door druk bezig te blijven of zich zo intensief te storten op hun werk, familieverplichtingen, to-dolijst, hobby’s of andere bezigheden dat ze geen tijd of ruimte hebben om bij zichzelf en hun gevoelens stil te staan.
Sommige mensen in de afleidmodus ontvluchten hun stress of ongemak door zichzelf te verdoven met drugs, seks, alcohol, eten of andere verslavende middelen of activiteiten. Over het algemeen doen ze er alles aan om confrontaties te vermijden. Ze negeren anderen of veranderen van onderwerp als er een stressvol of ongemakkelijk gesprek ontstaat dat tot een conflict of probleem kan leiden.
Ik stond vaak in de afleidmodus: ik vermeed mijn ongemakkelijke emoties of moeilijke taken of leidde mezelf ervan af met uitstelgedrag. Ik stortte me bijvoorbeeld op zaken die geen prioriteit hadden, zoals scrollen op sociale media, mijn boekenkast opnieuw indelen of het huis schoonmaken.
3. De afstandelijke modus (bevries- of blokkeerreactie)
Mensen in de afstandelijke modus reageren op waargenomen dreigingen door te bevriezen of volledig dicht te klappen. Ze reageren op hun gevoelens door te dissociëren of zich ervan te distantiëren, en klimmen in wat ik hun ‘ruimteschip’ noem: hun lichaam mag dan wel in het moment zijn, maar hun geest reist zo ver mogelijk weg van het heden en hun huidige problemen of waargenomen pijn.
Mensen in de afstandelijke modus gedragen zich anders dan mensen in de afleidmodus; die laatsten hebben vaak een koortsachtig denkende of zelfanalyserende geest, terwijl mensen in de afstandelijke modus meestal een soort mentale ‘leegte’ ervaren: ze houden zich op geen enkele significante manier meer bezig met de gedachten in hun hoofd, de emoties of sensaties in hun lichaam, of anderen om hen heen.
Mijn moeder stond vaak in de afstandelijke modus. Ze was altijd fysiek aanwezig, ze deed wat ze moest doen en runde ons huishouden, maar emotioneel was ze uitgecheckt, hoewel ze zich daar zelf niet van bewust was. Haar gedachten dwaalden af tijdens gesprekken en ze draaide vaak om ons heen in haar eigen ‘ruimteschip’. Mijn moeders gewoonte om in deze afstandelijke modus te leven begon in haar eigen jeugd. Haar eigen moeder (mijn oma) was een koude, afstandelijke vrouw die, als gevolg van haar eigen intergenerationele trauma, niet in staat was om liefde of andere emoties te uiten.
4. De pleasermodus (vleireactie)
Als mensen in de pleasermodus een mogelijke dreiging waarnemen, anticiperen ze daarop of neutraliseren ze die door ja te knikken, de lieve vrede te bewaren of iets anders te doen om een conflict te bezweren of te vermijden. Daarbij offeren ze meestal hun eigen behoeften op.
Net als het zenuwstelsel van mensen in de uitbarstmodus is dat van mensen in de pleasermodus hyperwaakzaam: ze interpreteren signalen van veiligheid ten onrechte als signalen van gevaar. Maar mensen in de pleasermodus gaan vleien of toegeven in plaats van vechten wanneer ze een probleem menen te bespeuren.
Mijn zus staat vaak in de pleasermodus. In haar kindertijd en tienerjaren hield ze constant haar omgeving en haar relaties in de gaten. Ze speelde vaak de rol van verzorger tegenover mijn moeder en mij, bemoeide zich voortdurend met ons en was continu bezig met de gezondheidstoestand en de algehele lichamelijke conditie van mijn moeder. Ze vroeg ons voortdurend of alles in orde was of op de een of andere manier hulp nodig had. Omdat ze geen scheiding of grenzen wist aan te brengen tussen haar eigen emoties en die van anderen, nam ze regelmatig de verantwoordelijkheid op zich voor hoe anderen zich voelden en schakelde ze over op de pleasermodus in een poging om de bijbehorende ongemakkelijke gevoelens te dempen.
De ultieme modus: de verbindersmodus (veilig en sociaal)
Mensen in de verbindersmodus hebben een goed gereguleerd zenuwstelsel:
- Hun lichaam kan een stressreactie in gang zetten wanneer er een dreiging aanwezig is, maar kan vervolgens ook gemakkelijk en snel naar een toestand van geaarde ontspanning en kalmte terugkeren.
- Hun neuroceptie staat meestal goed afgesteld, waardoor ze een realistisch beeld hebben van dreigingen en het sociale gedrag van anderen en die niet onterecht als tekenen van gevaar opvatten.
- Ze kunnen zich openstellen en zijn ontvankelijk voor anderen en voor wat er om hen heen gebeurt, waardoor ze problemen, stressvolle situaties en enerverende emoties kalmer en efficiënter kunnen hanteren.
- Ze zijn nieuwsgierig naar en in staat om ruimte te creëren voor verschillen van inzicht en kunnen met anderen samenwerken om problemen op te lossen.
- Ze kunnen grenzen stellen, sociale steun geven en accepteren, authentieke relaties opbouwen en ontvankelijke keuzes maken als het gaat om de behoeften van het collectief en om die van henzelf.
Hoe kom je in deze veilige modus?
Deze ontvankelijkheid voor verbinding met anderen is alleen mogelijk als ons lichaam zich veilig voelt.
Stressreacties van het zenuwstelsel zijn automatisch en onwillekeurig; we hebben ze niet echt onder controle. Maar als ze optreden, kunnen we ze opmerken en het lichaamsbewustzijn inzetten om de emotionele ontregeling die ze veroorzaken te temperen. Hoe beter we ons bewust zijn van de fysieke signalen die ons lichaam naar onze hersenen stuurt wanneer ons zenuwstelsel wordt geactiveerd, hoe beter we kunnen voelen wanneer we in een gestreste toestand verkeren.
Bewerkt fragment uit: How to be the love you seek
How to be the love you seek
Dé opvolger van internationale bestseller How to do the work. Holistic Psychologist Nicole LePera biedt een nieuwe weg naar helende relaties met haar revolutionaire methode.
Lees verder over het zenuwstelsel en je nervus vagus:
- Leven of overleven: is jouw zenuwstelsel chronisch overprikkeld zonder dat je het door hebt?
- Emotionele allergieën bij ADD en gevoeligheid: het overgevoelige zenuwstelsel
- 25 tekenen dat jouw nervus vagus ontspannen en gezond is
- De nervus vagus: wat zijn de gevolgen van een beschadigde nervus vagus? (en wat kun je doen om dit te herstellen?)
