8 kenmerken van (hoogfunctionerende) codependentie: herken jij je hierin?
Door Terri Cole
Sta je (automatisch) voor iedereen klaar en ben je een geboren ‘fixer’? Heb je het gevoel dat als jij het niet oplost of oppakt dat niemand het doet? Dan is dit artikel voor jou. Psychotherapeut Terri Cole, auteur van Codependentie, legt je in dit artikel uit wat codependentie is en waarom juist veel intelligente en succesvolle mensen hier last van hebben.
Ze hebben een indrukwekkende carrière, runnen het huishouden, zorgen voor de kinderen of bejaarde ouders, regelen alle buitenschoolse activiteiten, coördineren de agenda en staan waarschijnlijk ook nog hun vrienden bij om hen door hun problemen loodsen.
Ben jij vaak degene die het eerst wordt benaderd als mensen advies nodig hebben of in de nesten zitten? Maak je vaak ruimte voor de behoeften en voorkeuren van anderen? Zeg je wel eens ja om issues te vermijden terwijl je nee wilt zeggen? Ben je een geboren ‘fixer’, altijd alert, altijd beschikbaar om voor anderen in actie te komen?
Als een van deze vragen je aanspreekt, is de kans groot dat je codependent gedrag vertoont. Dit zijn algemene patronen van codependentie, evenals te veel doen, voelen, managen, sturen, overtuigen, overreden en meer.
Wat is codependentie?
Veel van wat we vandaag de dag onder codependentie verstaan dateert uit de jaren tachtig. In die periode ontstonden er nieuwe theorieën over zorg, codependentie en verstrikkingsrelaties op het gebied van verslaving en herstel. Voor de duidelijkheid: codependentie is geen klinische diagnose of persoonlijkheidsstoornis, maar wordt erkend als een wijdverbreid probleem in de geestelijke gezondheidszorg.
Door de publicatie van Voorbij codependentie van Melody Beattie medio jaren tachtig werd ‘codependent’ een populaire term, die wereldwijd veel herkenning en opluchting bij vrouwen opriep.
Meer dan alleen extreme afhankelijkheid
De term codependentie heeft in de periode eind 1980-2000 voet aan de grond gekregen. Een van de hardnekkigste aannamen over codependente individuen is echter dat dit verdraagzame, slappe vrouwen zijn die zich niet los kunnen maken uit een ongezonde dynamiek met hun verslaafde geliefde. Deze perceptie is begrijpelijk gezien het feit dat veel pioniers in het codependentieveld hun theorieën hebben ontwikkeld in de context van verslaving en genezing.
Ik ervoer telkens weer dat cliënten die bij me in therapie kwamen steigerden bij mijn observatie van codependente gedragspatronen omdat ze zichzelf niet herkenden in de gedateerde definitie van codependentie. Daarom wezen ze überhaupt de gedachte al van de hand. Ze waren veel te capabel, succesvol en aan de leiding om onzelfstandig te zijn of afhankelijk van anderen. Ik ontdekte dat het een groot verschil maakte als ik het anders benoemde. Zo kwam ik tot de term ‘hoogfunctionerende codependentie’ (HFC) als omschrijving van de codependente energie die ik dagelijks bij de meerderheid van mijn zeer capabele cliënten waarnam.
Hoogfunctionerende codependentie
Hoogfunctionerend codependente relaties worden vaak gekenmerkt door onduidelijke grenzen en een scheve verhouding van geven en nemen. De codependente partij voelt zich vaak verantwoordelijk voor vervulling van de behoeften van de ander en probeert de meeste aspecten van de relatie te controleren.
Codependente personen zijn vaak intelligent, succesvol, betrouwbaar en getalenteerd. Ze hebben een indrukwekkende carrière, runnen het huishouden, zorgen voor de kinderen of bejaarde ouders, regelen alle buitenschoolse activiteiten, coördineren de agenda en staan waarschijnlijk ook nog hun vrienden bij om hen door hun problemen loodsen. Lang verhaal kort: hoe competenter je bent, des te meer codependentie niet op codependentie lijkt. Maar als je extreem uitreikt, overfunctioneert, grenzeloos geeft en buitensporig op anderen gericht bent – en veel en veel te veel doet – ondermijnen deze gedragspatronen je innerlijke rust en welzijn. Hoe we het ook noemen: het is een probleem.
Om het nog ingewikkelder te maken: veel kenmerken van hoogfunctionerende codependentie (attent, zorgzaam, efficiënt, ruimhartig en onbaatzuchtig zijn) worden hoog aangeslagen in de samenleving. Dat maakt het voor codependente personen nog moeilijker om te doorzien dat hun gedrag disfunctioneel is. Hoe vaak hebben we in onze kindertijd niet gehoord dat we lief moeten zijn, vrolijk moeten kijken of beter onze mond kunnen houden als we niets leuks te zeggen hebben. We zijn getraind op en beloond voor zelfverloochenend codependent gedrag.
Hooggevoeligheid en codependentie
Het is ook belangrijk om te beseffen dat veel HFC’s eveneens hoogsensitieve personen (HSP’s) of empaten (buitengewoon empathische personen) zijn. Ze hebben een uiterst gevoelig zenuwstelsel, nemen subtiele stemmingswisselingen waar in de mensen om hen heen en kunnen zich in een omgeving met veel prikkels overweldigd voelen. Als je een empaat bent voel je van nature de emoties van anderen aan. Als je daarnaast hoogfunctionerend codependent bent kun je een sterke drang voelen om te helpen, vooral als anderen niet goed in hun vel zitten.
8 kenmerken van hoogfunctionerende codependentiepatronen
Je kunt de onderstaande opsomming gebruiken om te onderzoeken hoe en waar codependentie in jouw leven aanwezig is. Ze bevat de meest voorkomende problemen die ik bij mijn cliënten opmerk. Let op wat voor jou herkenbaar is. Misschien zijn het er enkele, misschien herken je ze allemaal. Alles is goed. Wees mild voor jezelf als je tijdens het lezen dingen herkent.
1. Problemen met communicatie
Je kent de gevoelens en emoties van mensen in je omgeving als geen ander, maar die van jezelf zijn je veel minder vertrouwd. Dit kan een effectieve communicatie van je ware gedachten en gevoelens bemoeilijken, vooral als je bang bent voor afwijzing of conflicten uit de weg gaat.
2. Bevestiging zoeken
Je geeft de behoeften van anderen voorrang boven die van jezelf. Of je zegt ja terwijl je liever nee zou zeggen. Waarschijnlijk hou je niet van confrontaties en zeg je vaak ‘het spijt me’; niet alleen als je helemaal nergens spijt van hebt, maar ook als je boos, verdrietig, gefrustreerd of bang bent. Misschien vrees je de gevolgen als je iets doet wat afkeuring oproept. Daarom maak je jouw voorkeuren, emoties en behoeften ondergeschikt.
3. Oplosmodus
Als iemand een probleem of lastige situatie deelt kom je onmiddellijk met advies over wat er volgens jou moet gebeuren om de zaak op te lossen, of dat nu gevraagd wordt of niet.
4. Ondeugdelijke grenzen
Als je op de behoeften en wensen van anderen gericht bent is het moeilijk zelf goede grenzen te stellen en die te bewaken. Bovendien anticipeer je mogelijk op de verlangens van anderen zonder dit bij hen na te gaan, zodat je die van hen misschien bruuskeert.
5. Negeren, bagatelliseren of ontkennen van problemen
Om conflict te vermijden zeg je soms dingen als: ‘Ik ben niet van de mug en de olifant’ of je maakt excuses voor laakbaar gedrag van anderen: ‘Ze zijn moe en prikkelbaar. Ik weet dat ze het niet meenden.’
6. Zelfopoffering
Zelfopoffering is in veel culturen lange tijd bewierookt als een deugd, maar het is belangrijk goed te inventariseren wanneer je je eigen behoeften en verlangens opoffert voor die van anderen. Bijvoorbeeld doordat je dingen waar jij blij van wordt of die je rust geven niet doet omdat je meer bent afgestemd op de behoeften van anderen dan die van jezelf.
7. Hulpsyndroom
Je hebt misschien een verzorgend beroep, bijvoorbeeld als verpleegkundige, therapeut of coach. Dan is het een pluspunt als je van nature een helper bent. Maar je hulpvaardige instelling kan makkelijk overslaan op je privéleven, bijvoorbeeld voor anderen dingen uit handen te nemen die ze makkelijk zelf kunnen en moeten doen.
8. Overfunctioneren
Je voelt een drang om voor anderen alles uit de kast te halen – als ze je om hulp vragen en als ze je niet om hulp vragen. Deze neiging kan zich overal manifesteren: thuis, op het werk, in persoonlijke en zakelijke relaties en zelfs met iemand die je nog maar net hebt ontmoet. Dat is dus niet vol te houden. Als je geeft totdat het pijn doet is de kans groter dat je ten slotte verbitterd of opgebrand raakt.
Bezinningsmoment
Welke eigenschappen uit de opsomming herken je? Maak je geen zorgen als dat voor alle geldt. Je bent precies waar je zijn moet. Herkende je er maar een paar, dan is dat ook goed. Je leert jezelf sowieso beter kennen.
Hoe kun je je codependentie helen?
Je bent gelukkig aan het juiste adres. Ik weet er niet alleen alles van – ik ben de afgelopen twintig jaar zelf de weg van veel te veel doen teruggelopen – maar als geregistreerd psychotherapeut, docent en senior coach heb ik veel research gedaan naar de oorsprong van codependentie en uitgezocht hoe ik anderen kan leren de psychologische knopen te ontwarren die hen blijven uitputten.
Het is mijn grote passie om vrouwen te helpen zich bewust te worden van disfunctionele gedragspatronen en schadelijke grenzen, zodat ze echte verandering kunnen realiseren en een gelukkiger, gezonder en vrediger leven kunnen hebben.
Er is geen medicijn tegen codependentie, maar heling is wel mogelijk. Tijdens dit proces neem je waar wanneer je de neiging voelt om terug te vallen in disfunctioneel gedrag – waaronder ongezonde grenzen – maar besef je dat je anders kunt kiezen.
Fragment uit: Codependentie
Codependentie
Ontdek met ‘Codependentie’ van Terri Cole hoe je kunt stoppen met jezelf te verliezen in de behoeften van anderen, zodat je jezelf op de eerste plaats kunt zetten.
Lees verder over codependentie:
- De 18 signalen van codependentie: zo weet jij of je in een ongezonde relatie zit
- Je codependentie ontdekken door zelfreflectie
- Voel jij je vaak ondergewaardeerd en leeggezogen? Misschien zit je in een codependente relatie!
