Als we naar een rivier kijken, zien we dat er altijd stroming is. Het water stroomt en laat zich zonder enige weerstand leiden. Soms kabbelt de stroom zacht, soms kolkt het water wild en botst het tegen rotsblokken, dan weer is er een zee van openheid. De rivier zelf verzet zich niet tegen die natuurlijke beweging.
Als mens zijn we vaak geneigd tegen de stroom in te gaan. Water symboliseert alles wat in ons stroomt: verlangens, gevoelens, denkbeelden, gedachten en emoties. Net als water zijn emoties soms kalm en op andere momenten golvend en onstuimig. Emoties moeten stromen, net als water in een rivier. Op het moment dat er verzet is tegen een emotie blokkeren we de natuurlijke stroming in ons lichaam.
Verschil tussen emoties en gevoelens
Er is een verschil tussen emoties en gevoelens. Emoties zijn lichamelijke reacties op ons denkvermogen. Gevoelens zijn ook lichamelijke reacties, maar hebben geen verbinding met gedachten. Gevoelens worden in gang gezet worden door onze zintuigen: ogen, oren, neus, mond en huid voor tastzin.
Liefde, dankbaarheid en vreugde zijn voorbeelden van gevoelens. Als ik een prachtige zee zie, ben ik sprakeloos. Zonder denkwerk wordt de zee ervaren. De zee raakt mij aan van binnen en mijn hart maakt een sprongetje van vreugde en dankbaarheid.
Gevoelens zijn subtieler en stiller van aard dan emoties. Emoties hebben altijd iets heftigs, iets dramatisch in zich. Als we een beetje zorgvuldig kijken, zien we dat emoties zoals angst, woede en verdriet een verbinding met gedachten hebben. Gedachten die we geloven en persoonlijk nemen. Onder ‘gedachten’ versta ik elke vorm van denkwerk: verhalen, standpunten, veronderstellingen, dwalende losse flodders, meningen, geloofsovertuigingen en eveneens de beelden en mentale filmpjes die door ons hoofd gaan – sommigen denken in beelden. Om het simpel te houden gebruik ik de term ‘gedachten’ als overkoepelende term voor elke vorm van mentaal verkeer.
Gedachten kunnen in onszelf opkomen, overgenomen zijn van anderen of iets wat we gelezen hebben. Niet alle gedachten roepen emoties op, alleen de gedachten die we geloven en persoonlijk nemen. Hoe groter het geloof in gedachten, hoe groter emoties worden.
Stel, je lag gisteren op het strand aan een prachtige zee. Ineens voelde je de behoefte om te gaan zwemmen. Terwijl je dreef in de prachtige zee, jatte iemand jouw portemonnee. De denker in je hoofd geeft een verhit commentaar: ‘Waar halen mensen het lef vandaan? Blijf van andermans spullen af!’ Het lichaam reageert met emoties als frustratie, woede, en misschien wel haat. Je hart gaat sneller kloppen, je bloeddruk en lichaamstemperatuur stijgen, je spieren trekken zich samen en de stoom komt uit je oren.
Waarschijnlijk zou je geen emoties voelen als de portemonnee van de buurman gestolen zou zijn, of die van een inwoner op Texel. Maar omdat het jouw portemonnee is, reageer je emotioneel. Dit is niet verkeerd, fout of iets wat we moeten veranderen. Het gaat hier om bewustwording, om te zien hoe gedachten en emoties elkaar kunnen voeden en versterken.
Olie op het vuur
Een gedachte is vergelijkbaar met een houtblokje. Als we het houtblokje in de fik steken ontstaat er een vuurtje. Zodra we een gedachte geloven steken we het, zogezegd, in de fik. Het vuurtje dat ontstaat is de emotie. Wanneer we het vuurtje met rust laten, door er geen nieuwe houtblokjes op te gooien, duurt het vuurtje zolang er energie in het brandende houtblokje zit. Maar gooien we er telkens nieuwe stukjes hout op, voegen we energie toe en kan het vuurtje een vlammenzee worden en wel dagen duren.
Zo werkt het ook met nieuwe gedachten toevoegen aan een bestaande emotie. ‘Ik doe er niet toe’, ‘Hoe durft hij!’, ‘Dit is mijn karma’ of: ‘Het komt nooit meer goed’, zijn gedachten die kunnen opkomen als we emotioneel zijn. Maar, we hoeven ze niet te geloven. Als we ze wél geloven en persoonlijk nemen gaan we erop reageren door ruzie te zoeken bijvoorbeeld, iemand bellen en even klagen, in ons hoofd er een heel drama van maken of tekeergaan op social media. Hierdoor kunnen we soms uren bezig zijn.
Gedachten zijn niet te stoppen, maar we kunnen wel stoppen ze aan te nemen en te volgen. Hierdoor voegen we geen mentale brandstof aan de emotie toe en worden ze met rust gelaten. Vervolgens voelen we de emotie volledig en het emotionele vuurtje verdwijnt binnen no time.
Stop de onderdrukking
Emoties horen bij de mens en zijn onvermijdelijk. Natuurlijk kunnen we ze onderdrukken, ontkennen, inhouden, verdoven of wegredeneren, maar daar betalen we een prijs voor. Ook is dit helemaal niet nodig, want emoties zijn niet slecht, goed of problematisch. Ze zijn er gewoon. Emoties maken ons niet ziek, ze onderdrukken zijn eerder de ziektemakers. Emoties die onderdrukt worden zijn namelijk niet verdwenen, maar gaan ergens in het lichaam vastzitten en veroorzaken een verstoring. Ze ontregelen ons hele systeem.
Het langdurig en stelselmatig onderdrukken van emoties heeft gevolgen voor het lichaam: chronische vermoeidheid, onnatuurlijke lichaamshouding, overbelast zenuwstelsel, uitgeput immuumsysteem, stress, opgejaagd gevoel of juist gevoelloosheid, vastzittende spieren, knoop in de maag, slapeloosheid, tandknarsen, ingehouden ademhaling, rugpijn, verkramping in nek-schoudergebied of donkere wolk (een stemming) die om ons heen hangt. Kortom: onrust.
Onrust is een signaal van de onverwerkte emoties die om aandacht vragen. En dat blijven ze net zolang doen totdat ze volledig gezien, gehoord en gevoeld worden. Het zijn net kinderen die om aandacht vragen.
Wellicht denk je nu: waarom onderdrukken we bepaalde emoties dan? Dat hebben we tijdens de opvoeding zo geleerd. Toen we klein waren zeiden bepaalde mensen – ouders, docenten, familieleden – hoe we ons wel/niet moesten gedragen. Als kind hoorden we vaak: ‘Hou op met huilen, stop met boos zijn, wees niet zo bang en hou je groot!’ Hierdoor leren we van jongs af aan dat bepaalde emoties, zoals verdriet, woede en angst niet deugen en dat we ze moeten wegstoppen. Alles wat we hebben geleerd, kunnen we ook weer afleren. We hoeven niet te leren voelen, want we voelen al. De suggestie is om weerstand bieden tegen bepaalde emoties af te leren. Dus bereid zijn om emoties, die onaangenaam aanvoelen, volledig te voelen en ervaren.
Wat is volledig voelen? Wanneer we denken, voelen we niet volledig. En als we volledig voelen, denken we niet. Om emoties volledig te voelen hebben we het denkvermogen niet nodig, alleen ons observatievermogen. Daarnaast is het sterk af te raden om gedachten zomaar te geloven, want als we emotioneel zijn denken we niet realistisch.
Leef als water
Neem de rivier als voorbeeld. De rivier denkt niet na over de rotsblokken die hij onderweg gaat tegenkomen. Het water volgt zijn eigen weg en doet wat het moet doen om verder te kunnen stromen.
Emoties laten stromen is natuurlijk, tegenhouden is onnatuurlijk. Probeer maar een bal onder water te houden. Je zult een constante tegendruk voelen. De onrust die wij voelen is niets anders dan tegendruk van een emotie die wil bewegen. Echter proberen wij die beweging te stoppen, als we een emotie niet willen ervaren en dus onderdrukken.
Bovendien wil ons lichaam helemaal niet dat wij emoties tegenhouden. Als ons lichaam kon praten, zou het zeggen: ‘Bemoei je niet met emoties, dat is mijn taak!’ Wanneer een emotie kon spreken, zou het smeken als een kind: ‘Hou me niet tegen. Laat me bewegen. Laat me mijn eigen gang maar gaan. Accepteer me zoals ik ben!’
Geef de controle op en doe niets
Oké, emoties willen geaccepteerd worden. En dan? Emoties afreageren en botvieren op anderen? Nee, emoties afreageren is ook weerstand bieden. We hebben vaak geleerd dat er twee mogelijkheden voor een emotie zijn: onderdrukken of afreageren. In beide gevallen is de strategie hetzelfde: we willen er zo snel mogelijk vanaf. Er is een derde mogelijkheid: niets doen en gewoon zijn met wat je voelt, zonder (meteen) in actie te komen.
Stel, je leest iets, iemand zegt iets, je gelooft iets en ineens lijk je overweldigd te worden door angst, woede, verdriet, wanhoop, of welke emotie dan ook. Stop met wat je aan het doen bent, ga even rustig zitten en sta de emotie volledig toe – alsof je er zelf voor gekozen hebt. Kijk rustig toe en doe er niks mee. Door van een afstand naar de emoties te kijken word je toeschouwer in plaats van deelnemer en hierdoor krijgen emoties de ruimte en vrijheid om te bewegen. Je bent even geen persoon, maar een stille ruimte om de emotie.
Laat je compleet overweldigen door de emotie. Zonder de gedachten te geloven, zonder het persoonlijk te nemen en vergeet hoe de emotie heet. Voel de naamloze rillingen en trillingen die door jouw lichaam golfen. Zonder haast, ingrijpen, plan of verwachting. Zonder iets te zeggen, het naar buiten te projecteren of in actie te komen. En zonder het weg te mediteren, eraan te werken of wat dan ook. Kortom: geef de controle helemaal op.
Misschien gaat je lichaam schudden. Dit betekent dat oude trauma’s die weggestopt zaten beginnen los te komen, nu je niet meer vecht. Dit hoort er gewoon bij. Je hoeft de oude emotionele pijnstukken dus niet zelf op te roepen of op te graven. Ze komen vanzelf omhoog als de tijd er rijp voor is. Het enige wat er gevraagd wordt is eraan over te geven als ze opkomen en ze dan niet onderdrukken. Vanuit overgave kunnen pijnstukken van vroeger verwerkt en opgeruimd worden. En geloof géén gedachte zoals: ‘Ik knal uit elkaar’, ‘Kan dit niet aan’, ‘Het is te heftig’ of: ‘Ik ga dood’.
Volledig ademen
Vind je het moeilijk om niets te doen en de controle op te geven? Kun je het niet accepteren? Accepteer dan, dat je het niet kunt accepteren. Suggestie: volg de ademhaling. En niet vanuit de intentie om ongemakkelijke emoties weg te ademen, maar een voorwaarde scheppen om ermee te zijn.
Volg de luchtstroom vanaf het punt waar de adem de neus binnenkomt tot in de lage onderbuik. Voel hoe je buik ruimer wordt. En dan de beweging weer terug: buik, longen, keel en neus. Misschien kom je er wel achter dat je je buik inhoudt. Het inhouden van de buik hangt vaak samen met het inhouden van emoties. Ontspan de buikspieren en zorg ervoor dat de buik ook mee ademt. Een natuurlijke ademhaling doen we met het hele lichaam en is nodig om alle organen van zuurstof te voorzien. Leg eventueel een hand op je buik om te kijken of deze meedoet. Adem rustig door, maar niet te diep en forceer niets. Nu kun je elke emotie ontmoeten.
Is er angst? Ga voorbij het etiket ‘angst’ en laat het rillen, prikkelen en sidderen. Wees er voelend in aanwezig en probeer er geen grip op of controle over te krijgen. Is er woede? Erken de woede en kijk achter het label ‘woede’ en voel direct die kokende massa in je. Wees ermee en laat het knallen en exploderen in je lichaam. Is er verdriet? Spring van het woord ‘verdriet’ af en laat je erin verdrinken. Is er plezier? Vergeet de term ‘plezier’ en merk de opborrelende energie op. Er stromen emoties door jouw lichaam, nou en?
Voelen wat er gevoeld wil worden
Emoties accepteren is eigenlijk niets anders dan vanuit overgave voelen wat er gevoeld wil worden. Als we emoties met rust laten, zowel de aangename als onaangename, dan verliest het zijn scherpe randjes. Dat is wat Lao Tze bedoelde met:
Als je troebel water met rust laat, wordt het vanzelf weer helder.
Nu even stil
In Nu even stil laat hij aan de hand van zijn eigen, indrukwekkende, verhaal zien hoe hij de shift maakte en leerde om vrij te zijn en angstgevoelens te beperken. Hij maakt dit vervolgens toegankelijk door middel van heldere adviezen, simpele oefeningen en grensverleggende suggesties om eens te overwegen.
Nu even niets
In het niets vind je jezelf terug en daar ontstaan de mooiste ideeën en dingen, schrijft Jan Prins in 'Nu even niets', dus helpt hij je op weg om de stilte te zoeken en te vinden.
Jan Prins is producer, coach en schrijver van Nu Even Stil en Nu Even Niets. Zijn motto: 'Het beste wat je kan overkomen in dit leven is de mogelijkheid om stil te zijn. Als je helemaal stil bent, ben je totaal jezelf'.
