Moederwond & emotionele verwaarlozing: wat gebeurt er wanneer een moeder emotioneel niet aanwezig is?
Door Jasmin Lee Cori
Als je moeder je als baby emotioneel niet kon geven wat je nodig had, dan heeft dit waarschijnlijk diepe wonden bij je achtergelaten. “Voor een baby lijkt de pijnlijkste ervaring van allemaal te zijn dat hij niet in staat is om de aandacht van zijn moeder te krijgen. Dat lijkt zelfs nog ondraaglijker dan slecht behandeld worden,” zegt psychotherapeut Jasmin Lee Cori, auteur van De emotioneel afwezige moeder. In dit artikel bespreekt ze deze wonden en geeft ze meerdere redenen waarom jouw moeder emotioneel afwezig was.
De emotioneel afwezige moeder is niet aanwezig om allerlei functies van een goede moeder te bieden, maar misschien is het belangrijkste wel dat haar hart niet beschikbaar is voor een kind.
Het effect van een gedissocieerde moeder
Daniel Stern, auteur van verschillende boeken over de relatie tussen moeders en baby’s, merkt op dat een baby heel erg is afgestemd op de energetische aan- of afwezigheid van de moeder. De moeder is het middelpunt van de wereld van de baby en de baby is hevig afgestemd op haar gevoelswereld.
Het geeft enorm veel stress wanneer een baby de emotionele aanwezigheid van zijn moeder niet kan voelen. Stern beschrijft dat de baby voelt dat zijn moeder ‘mentaal ergens anders rondzweeft. Ergens waar hij niet wil zijn. Door zich met haar te identificeren, voelt hij haar emotionele matheid in zichzelf doordringen.’ In wezen kan een baby van een gedissocieerde vrouw haar volgen in die toestand van dissociatie, waarbij hij soms ook het gevoel van houterigheid of verdoving van zijn moeder overneemt.
Een patroon van dissociatie kan het gevolg zijn van het inprenten van haar dissociatieve toestanden, of van onze eigen reactie op verlating. Een volwassene die hier enig inzicht in had, vertelde vanuit het perspectief van haar jeugdige zelf: ‘Mama’s aanwezigheid maakt me sterker. Wanneer ze weggaat, ga ik ook weg en verlies ik het contact met mezelf.’
Zo reageren baby’s op emotionele afwezigheid
Onderzoekers hebben twee reactiepatronen ontdekt bij baby’s wier moeders emotioneel afwezig zijn.
Patroon 1: Zelfvoorzienende hechtingsstijl
Het ene is om zich af te keren van de moeder, contact met haar te vermijden om een plezieriger gevoel te kunnen vasthouden. Het is niet verrassend dat kinderen met moeders die weinig emotionele expressie laten zien vaker een zelfvoorzienende hechtingsstijl vertonen.
Het is gewoon te pijnlijk om je aan iemand te hechten die niet werkelijk bij je is.
Patroon 2: De clown
Het andere patroon dat Stern beschrijft is ‘buitengewone inspanningen leveren om zijn moeder te boeien, om haar mee te slepen; om voor haar als een antidepressivum te fungeren’.
Wat is jouw patroon?
De mogelijkheden lijken dus te zijn om hun moeder te volgen in het zwarte gat van niet-voelen, om iets van de verbinding te verbreken om zelf een leemte te vermijden óf om haar redder te worden. Neem even de tijd om te bedenken of jij misschien een van deze dingen hebt gedaan als je moeder emotioneel niet aanwezig was. Misschien heb je op verschillende momenten alle twee wel gedaan.
Onderzoeken naar dissociatie bij moeders en baby’s
Deze stress ten overstaan van je moeders emotionele leegte is aangetoond door het zogenoemde still-face-experiment, dat onderzocht hoe baby’s reageerden op de afwezigheid van expressie bij hun moeders. Bij dit experiment kregen jonge moeders de instructie om, wanneer ze hun baby aankeken, plotseling een volledig blanco gezicht te trekken, zonder expressie of beweging. Dit experiment duurde niet langer dan drie minuten maar ‘het consequente patroon van babygedrag tegenover het onbeweeglijke gezicht bestond uit herhaaldelijke pogingen om haar een reactie te ontlokken, gevolgd door een sombere gezichtsuitdrukking, wegkijken van haar en ten slotte terugtrekking. Dit gebeurde allemaal in minder dan drie minuten.’
De onderzoekers beschrijven dat de baby’s wegzakken in een toestand van zelfbescherming, waartoe ze later hun toevlucht nemen als techniek om zichzelf te troosten. Ditzelfde patroon is opgemerkt bij baby’s in het ziekenhuis. Zuigelingen zijn afhankelijk van de prikkels die ze krijgen van de energetische en emotionele aanwezigheid van hun moeder om contact te kunnen maken met de wereld.
Bij de still-face-experimenten maakten de baby’s die tevoren al veilig gehecht waren weer warmer contact met hun moeders en keerden ze terug naar hun eerdere intieme relationele spel, wanneer zij weer expressie toonde. Maar wat gebeurt er wanneer een moeder vaak afwezig, versuft en niet-expressief is, of als een kind niet veilig gehecht is? Stel dat ze soms zelfs beangstigend is? Of als een kind ander trauma heeft doorgemaakt: medisch, bijvoorbeeld, of lichamelijk of seksueel misbruik? Is het dan ook zo eenvoudig om hen er weer bij te betrekken?
Afwezigheid van de moeder is het pijnlijkst
Auteur Sue Gerhardt concludeert het volgende uit onderzoeken: ‘Voor een baby lijkt de pijnlijkste ervaring van allemaal te zijn dat hij niet in staat is om de aandacht van zijn moeder te krijgen.’ Dat lijkt zelfs nog ondraaglijker dan slecht behandeld worden. Hun moeder is tenslotte de link tussen de baby en de wereld, en de beste hoop dat er aan zijn behoeften wordt voldaan – aangenomen dat zij de belangrijkste verzorger is.
De depressieve moeder
Een veelvoorkomend type emotioneel afwezige moeders is de depressieve vrouw. Depressieve moeders laten minder interactie zien met hun kinderen en hun baby’s tonen minder positieve gevoelens, raken onveilig gehecht als peuter en doen het minder goed bij cognitieve opdrachten. (Vergeet niet dat de hersenen vooral worden geprikkeld en uitgebouwd via sociale interactie.)
De stress zal ook leiden tot een gevoeliger maag-darmkanaal en autonoom zenuwstelsel, en een onvermogen of onwil om sociaal interactie te hebben met een volwassene die probeert contact te maken. Zulke kinderen worden vaak volwassenen die niet gewend zijn aan warm, koesterend contact en die nog steeds moeten leren hoe ze dat kunnen vormen wat ze als baby al hadden moeten hebben.
Een depressief moedergezicht lijkt erg veel op de still-face-experimenten. Afwezigheid van non-verbale signalen ontneemt een kind steun en aanwijzingen. Zelfs zoiets eenvoudigs als een glimlach moedigt een kind enorm aan bij het zetten van zijn eerste stapjes, om veiligheid en acceptatie te communiceren en om een kind in de relatie te betrekken. Hoe anders weet het jonge kind dat het goed gaat met mama? Op een vergelijkbare manier kan een verbaasde of afkeurende blik een kind helpen zich op zijn omgeving te oriënteren. De reactie van zijn moeder is een belangrijke steun bij het navigeren door de wereld.
Geen emotionele band met haar kind
De emotioneel afwezige moeder is niet aanwezig om allerlei functies van een goede moeder te bieden, maar misschien is het belangrijkste wel dat haar hart niet beschikbaar is voor een kind. Ze schept geen emotionele band met haar kind.
Andere moedertypen doen het misschien slecht bij het bieden van een aantal goede-moederfuncties (zoals begeleiding, aanmoediging en bescherming), maar sommigen creëren toch een band. De behoeftige moeder schept bijvoorbeeld een band die zwaar leunt op haar eigen behoeften in plaats van op die van haar kind. De te controlerende moeder is vaak zowel gehecht aan haar kind als dat ze zich er overmatig mee identificeert.
Waarom was je moeder emotioneel zo afwezig?
Dit zijn enkele veelvoorkomende redenen:
• Ze rouwde langdurig.
• Ze moest op te veel kinderen letten.
• Ze was mentaal instabiel of depressief.
• Jullie werden door omstandigheden van elkaar gescheiden (bijvoorbeeld oorlog, natuurramp, economische calamiteiten, gevangenis).
• Jullie begonnen op slechte voet en hebben geen goede band gevormd. Moeder-zijn was voor haar zoiets als werken, en dat heeft innerlijke conflicten en/of schaamte veroorzaakt.
• Ze had narcistische wonden en was te druk met aan haar eigen behoeften voldoen.
• Ze wist niet hoe ze moeder moest zijn en vermeed contact uit schuldgevoel of het gevoel tekort te schieten.
• Ze was druk met de zorg van een ander (bijvoorbeeld een zieke ouder of partner).
• Ze werd overweldigd door praktische taken, zoals telkens weer verhuizen.
• Ze was verslaafd aan alcohol of drugs.
• Ze had twee of meer banen om een dak boven jullie hoofd te kunnen houden.
• Ze was een ‘carrièrevrouw’ en dat slokte al haar energie op.
• Ze ging naar school (en dat duurde eeuwig!).
• Ze was te druk met haar romantische en seksuele betrekkingen.
• Ze was zelf nog maar een kind.
• Ze was doodmoe, uitgeput of lichamelijk ziek.
• Ze wilde er niet zijn. Misschien wilde ze zelfs geen kind.
• Ze had nooit een hechting met haar eigen moeder gehad en had geen aanknopingspunten voor hoe ze een opmerkzame, betrokken ouder moet zijn.
• Ze was bang haar liefde te tonen, bang om zich aan wie dan ook te binden.
• Ze dacht dat je had wat je nodig had en kreeg van anderen te horen niet te veel te doen, uit angst om je te verwennen.
• Ze stak al haar energie in pogingen zichzelf te beschermen tegen een woedende of mishandelende partner.
• Ze was emotioneel verdoofd door medicatie.
• Ze trok zich emotioneel terug om zichzelf te beschermen tegen de niet-opgeloste pijn uit haar eigen jeugd.
Fragment uit: De emotioneel afwezige moeder
De emotioneel afwezige moeder
Kreeg je in je jeugd niet de aandacht van je moeder die je nodig had? In 'De emotioneel afwezige moeder' helpt Jasmin Lee Cori je met het helen van deze moederwond.
Lees verder over de emotioneel afwezige moeder:
- Moederwond: waarom een emotioneel afwezige moeder haar kind niet kon geven wat het nodig had
- Emotionele verwaarlozing: heel jezelf van de effecten van een emotioneel afwezige moeder met deze oefeningen
- Pijn in de relatie met je moeder: zo word je heel (6 adviezen van een therapeut)
