De verhalen uit je kindertijd zijn krachtig en vaak heb je een sterk gevoel bij deze verhalen. Je geheugen is echter niet compleet te vertrouwen als het om herinneringen gaat. Dit kan confronterend voor je zijn, maar het biedt ook een kans om jouw verhaal te verfijnen en te herzien. In dit artikel legt psychotherapeut Thomas Moore uit waarom je verhalen over jouw kindertijd misschien meer fictie zijn dan je denkt.
Het kind en de kindertijd filters zijn, doorschijnende beelden waardoorheen we naar huidige situaties kijken.
De verhalen uit je kindertijd
Verhalen uit de kindertijd zijn doorgaans krachtiger en bruikbaarder dan andere verhalen die je vertelt. Je herkent patronen die nog altijd doorwerken nu je volwassen bent en je krijgt het gevoel dat je via deze verhalen aan de wortels van je wezen raakt. Ze zijn vreemd omdat ze over het verleden lijken te gaan en je tegelijkertijd een goed beeld geven van wie je nu bent.
Als mensen verhalen over hun kindertijd vertellen, kunnen ze soms al snel hun ouders de schuld geven van hun problemen. De meeste mensen nemen deze verhalen letterlijk en denken dat onze ouders en vooral bepaalde sleutelervaringen uit onze kindertijd de oorzaak zijn van volwassen problemen. Maar zowel Hillman als Jung waarschuwt dat we de kindertijd niet te letterlijk moeten nemen. Over het kind-archetype zei Jung: ‘Het kind-motief staat niet alleen voor iets wat in het verre verleden is gebeurd, maar ook voor iets wat nu speelt.
Het is dus niet slechts een overblijfsel, maar een patroon dat in het heden werkzaam is, met als doel om de onvermijdelijke eenzijdigheid en buitensporigheden van de bewuste geest op een zinvolle manier te compenseren of corrigeren’ (Jung 1968, p. 162). Dit is de kerngedachte: ‘herinneringen’ uit de kindertijd zijn geen overblijfselen uit het feitelijke verleden, maar beelden die het heden kleuren. Ze zijn geen geschiedenis maar filters waardoorheen we bepaalde aspecten van wat er nu speelt zien.
Stil zijn!
Laat ik mezelf als voorbeeld nemen. Ik was een stil kind dat niet veel sprak en niet luidruchtig was. Als ik nu soms denk aan die stilte van vroeger en aan de moeite die ik nu nog heb om me in bepaalde situaties uit te spreken, verklaar ik die door te zeggen dat mijn moeder vaak tegen me zei dat ik mijn mond moest houden. Het woord dat zij gebruikte voor een kind dat zich niet wist te gedragen was brutaal en ik moest niet zo brutaal zijn. Het is een heel overtuigende verklaring. Maar als volwassene geniet ik van stilte en alleen zijn. Ik denk niet dat dit komt doordat mijn moeder wilde dat ik stil was.
Ik heb van mezelf een contemplatief karakter. In principe is dit een goede eigenschap. Dus misschien klopt het verhaal over mijn moeder niet helemaal, neem ik mijn kinderherinneringen te letterlijk en geef ik een van mijn ouders de schuld. Het is beter om te beseffen dat ik van jongs af aan een stil persoon was en hoewel ik mijn alleen-zijn als volwassene heel eenvoudig aan mijn kindertijd kan koppelen, hoeft het een niet de oorzaak van het ander te zijn. Dat ik een stil kind was zegt meer over wie ik ben dan over wat er is gebeurd.
Het geheugen als vorm van verbeelding
Het kind en de kindertijd filters zijn, doorschijnende beelden waardoorheen we naar huidige situaties kijken. Kort gezegd omschreef Hillman het geheugen als een vorm van verbeelding. Als je terugdenkt aan je leven als kind, verbeeld je je vroegere leven opnieuw en keer je terug naar de manier waarop een kind naar de wereld kijkt. Het kind is altijd aanwezig, maar komt op gepaste tijden in ons naar boven.
De verhalen die we nu over onze kindertijd vertellen, lijken misschien echt gebeurd – met heldere feiten, een goede herinnering aan de emoties en met de juiste verantwoordelijkheden bij de juiste mensen. Maar toch wijst veel erop dat, in de duidelijke taal van Hillman, onze verhalen deels ook fictie zijn. Als je deze verhalen vertelt op een familieverjaardag, zul je verbeterd worden en meerdere versies te horen krijgen. Als je naar jezelf luistert terwijl je een verhaal uit je kindertijd weer eens opnieuw vertelt, kan het zijn dat je jezelf een andere versie van het verhaal hoort vertellen. Deze variaties geven je huidige werkelijkheid weer, misschien de manier waarop je nu denkt.
Kindertijd als fictie
Wallace Stevens geeft meer inzicht in religie en dieptepsychologie: ‘Het laatste geloof is geloven in een fictie waarvan je weet dat het fictie is, iets anders is er namelijk niet. De uitgelezen waarheid is beseffen dat dit een fictie is en dat je er bereidwillig in gelooft’ (Stevens 1989, p. 189). Deze woorden zijn niet zo radicaal als ze in eerste instantie waarschijnlijk klinken. Je dient alleen te accepteren dat alles wat we zeggen gekleurd wordt door de grenzen van ons begrip, onze emotionele vooringenomenheid, onze hoop en onze wensen. De verbeelding vormt alles wat we zeggen en denken. In het vertellen van de verhalen over ons leven, zijn we allemaal romanschrijvers.
Herzie je verhalen
In zijn boek Healing Fiction gaat Hillman nog verder. Volgens hem biedt therapie ons de mogelijkheid om voor een betere fictie te kiezen en om een verfijnder verhaal over ons leven te vertellen. Je kunt vooral minder schuldgevoelens in je verhaal stoppen en minder minachting tonen voor de belangrijkste personen. Misschien leer je de complexiteit van de roman beter waarderen dan voorheen. Of vertel je je verhaal met meer verbeeldingskracht en inzicht en minder vanuit rauwe emoties. Je complexen spelen een minder bepalende rol en misschien kun je jezelf en anderen beter vergeven (Hillman 1983, p. 26).
Dit is essentieel voor therapeuten en vrienden die vrienden begeleiden: probeer tot een verfijnder verhaal te komen over het leven van je cliënt of vriend. Richt je op het verminderen van voor de hand liggende schuldgevoelens en meer op mededogen voor de ouders en andere belangrijke personen. Leer dat het leven altijd veel gecompliceerder en subtieler is dan je doorgaans dacht. Herzie je verhalen, maak ze rijper en preciezer, en ontdoe ze van sterke, kinderachtige emoties.
Bron: Van ziel tot ziel
Van ziel tot ziel
Een goed gesprek kan helpen in moeilijke tijden, maar hoe sta je degene die jouw hulp nodig heeft écht goed bij? Thomas Moore leert ons in Van ziel tot ziel dat je dit doet met bezielde aandacht vanuit het hart.
Lees verder:
Wijsheid van Louise Hay: 4 levenslessen over oude pijn en opgroeien
Omgaan met hevige emoties, zelfs op de zwaarste momenten
Wie was jij toen je een kind was? Tekenen van je ware zelf ontdekken
Gabor Maté: zo vind je de oorsprong van je (gedrags)verslavingen
Thomas Moore is afwisselend monnik, musicus, hoogleraar en psychotherapeut geweest. Hij is de auteur van de spirituele klassieker en bestseller Zorg voor de ziel en schreef daarnaast nog tal van andere boeken over de verdieping van ons zielenleven. Drie ervan zijn onderscheiden met de Books for a better life award. Van ziel tot ziel won de prestigieuze Nautilus Book Award. Hij geeft wereldwijd lezingen over een meer bezielde samenleving en spiritualiteit.
