Je kunt letterlijk verslaafd raken aan een giftige relatie. Wat grote en zeer schadelijke gevolgen kan hebben… Mjon van Oers, auteur van Narcistisch misbruik in de liefde, laat in dit artikel zien waarom het zo moeilijk is om als slachtoffer de romance te beëindigen. “Een verslaving aan een misbruiker kan vergelijkbaar zijn met een gevoel van verslaving aan drugs.”
Het slachtoffer raakt niet alleen gewend aan de gruwelijke cyclus van idealisering, devaluatie en uiteindelijk misbruik, maar raakt er onbewust verslaafd aan.
Mishandeld worden en toch blijven…
We zijn gezegend om te leven in een tijdperk waarin je voor vrijwel elke verslaving een programma kunt vinden. Of het nu alcoholisme, drugsverslaving, gokken, te veel eten of internetgebruik is… Maar nog niet voor een verslaving aan misbruikers in de liefde. Toch hebben de slachtoffers van dit misbruik vaak veel moeite om hun giftige partner te verlaten. De mishandeling schaadt hun fysieke, mentale en emotionele welzijn en dit duurt voort totdat de relatie is beëindigd.
De veelgestelde vraag is dan ook: waarom blijven ze? Het antwoord op die vraag is veel complexer dan het aan de oppervlakte lijkt. Bij misbruik in de liefde is er namelijk sprake van een daadwerkelijke verslaving met alle gevolgen van dien.
De sterke band tussen dader en slachtoffer
Een verslaving aan een misbruiker kan vergelijkbaar zijn met een gevoel van verslaving aan drugs. Dat is te wijten aan de biochemische en psychologische processen die zich afspelen bij slachtoffers. Het erkennen van deze processen is belangrijk om de sterke band tussen daders en slachtoffers te begrijpen. Het zijn deze verbindingen die ervoor zorgen dat slachtoffers moeite hebben om de relatie te beëindigen. De verslaving kan er ook voor zorgen dat ze een terugval hebben in de relatie. Hij kan ook een blokkade veroorzaken op de weg naar herstel van het psychologische trauma dat de relatie is.
Onbegrip: waarom ga je dan niet weg?
Het is daarom belangrijk om te onderzoeken hoe de hersenchemie mensen verslaafd kan maken aan een misbruiker – zonder de slachtoffers de schuld te geven van het misbruik dat ze hebben ervaren. Met het bestaande onbegrip voor deze nog niet erkende verslaving kunnen we het slachtoffer namelijk gemakkelijk de schuld geven: waarom ben je dan niet uit die relatie gestapt? Als we de situatie beter begrijpen, kunnen we meer medeleven en steun bieden aan hen die hiermee worstelen.
Cognitieve dissonantie om te overleven
Misbruik zorgt voor complexe banden tussen het slachtoffer en de dader die moeilijk te verbreken zijn. Het zorgt voor cognitieve dissonantie. Dit ontstaat wanneer de overlevende probeert de persoon die hij of zij ooit zag als grootste liefde en de realiteit van het misbruik met elkaar te verzoenen. Deze cognitieve dissonantie is géén bewuste keuze; het is een afweermechanisme dat ontstaat om te overleven. Het is een manier om te kunnen omgaan met het trauma dat wordt ervaren: het misbruik ontkennen, minimaliseren of rationaliseren. Dit kan alleen stoppen als je inziet wat de dader echt is: een misbruiker.
Traumatische cyclus: van idealisering tot misbruik
De cognitieve dissonantie wordt nog verergerd door de aard en de cyclus van het misbruik. Het is iets wat er vaak langzaam insluipt. Wat in het prille begin slechts ‘een uitglijder’ van de misbruiker leek, wordt na verloop van tijd een gruwelijke cyclus van idealisering, devaluatie en uiteindelijk misbruik. Het slachtoffer raakt hier niet alleen aan gewend, maar raakt er onbewust verslaafd aan. Met als gevolg een sterke ‘trauma-verbinding’ die zich tussen de dader en het slachtoffer vormt.
Hormonen die de verslaving nog eens versterken
‘Liefdeshormonen’ zijn net als drugs verslavend doordat ze een sterke biochemische verbinding vormen. Sommige hormonen maken het dan ook nog eens extra moeilijk om los te komen van een giftige partner.
1. Oxytocine
Dit hormoon staat bekend als het knuffel- of het liefdeshormoon. Het komt vrij bij aanraking, een orgasme en geslachtsgemeenschap. Het bevordert hechting en vertrouwen. Tijdens de beginfase is de band met onze partner waarschijnlijk vrij sterk als gevolg van dit hormoon. Positief gedrag – zoals geschenken geven, complimenteus zijn, seks hebben – zorgt ervoor dat er steeds oxytocine vrijkomt, zelfs na het ervaren van misbruik… Het ongelukkige feit wil dat oxytocine het vertrouwen vergroot en, vooral bij vrouwen, het gevoel van verbinding versterkt. Dit maakt het nóg moeilijker om los te komen uit de relatie.
Lees ook:
Aanraking & oxytocine: zo kun je dit hormoon bij jezelf oproepen
Verhoog je oxytocine: je favoriete hormoon tegen een overdosis stress
2. Dopamine
Volgens onderzoek van Harvard Medical School zijn de neurotransmitters die verantwoordelijk zijn voor cocaïneverslaving óók verantwoordelijk voor verslaving aan gevaarlijke romantische partners. Ze geven intense, aangename herinneringen door de dopamine en creëren beloningscircuits in de hersenen. In wezen vertellen ze de hersenen: ervaar dit gevoel opnieuw!
Dopamine is niet alleen een boodschapper die dicteert wat goed voelt. Dit hormoon vertelt het brein ook wat belangrijk is en waar het aandacht aan moet besteden om te kunnen overleven. En hoe krachtiger de ervaring is, hoe sterker de boodschap in de hersenen om die activiteit te herhalen. Het is het cement dat dit soort relaties met misbruik helpt voort te zetten in plaats van af te sluiten.
Lees ook:
Snel geïrriteerd of boos zonder enige aanleiding? Geef je gelukshormonen een boost
Dopamine & eetbuien: 10 natuurlijke manieren om je energiehormoon aan te wakkeren
3. Cortisol en adrenaline
Cortisol is een stresshormoon dat wordt aangemaakt tijdens de traumatische momenten van een ongezonde relatie. Het wordt vrijgegeven door de bijnieren als onderdeel van het vecht- of vluchtmechanisme. Ook adrenaline is een boosdoener in de biochemische verslaving aan misbruikers. Het bevordert een kalmerend effect, zodat we als ‘adrenaline junkies’ verslaafd raken aan de storm van hoogte- en dieptepunten in de relatie. Geen contact met een misbruiker geeft een gebrek aan deze adrenaline-rush en wordt daarom als ongelooflijk pijnlijk ervaren.
Lees ook:
Veel stress? Waarom het stresshormoon cortisol zo ongezond is + 9 tips om het te verlagen
Kun je door stress aankomen in gewicht en wat voor rol speelt cortisol hierbij?
4. Serotonine
Serotonine is een hormoon dat de stemming reguleert. Mensen met een laag serotonine-niveau hebben meer kans om deel te nemen aan seksueel gedrag, dat dan weer dopamine en oxytocine opwekt.
Lees ook:
Tekort aan gelukshormonen? 15 natuurlijke manieren om ze weer op peil te brengen
Een belangrijke eyeopener
Het ontdekken van de biochemische verbinding tussen dader en slachtoffer kan een eyeopener zijn. Je beseft dat het verlaten van een misbruikende partner psychologisch én biochemisch heel moeilijk is. Natuurlijk spelen er nog allerlei andere factoren mee, maar er zijn belangrijke biochemische zaken die bijdragen aan de redenen waarom mensen verslaafd raken aan een misbruiker. De praktijk laat zien dat de vaak stigmatiserende en ‘psychologiserende’ labels voor overlevenden van dit misbruik (zoals: te zachtmoedig, supergevoelig, afhankelijk of getraumatiseerd) niet kloppen. Ze zijn vaak intelligent, krachtig en introspectief over de aard van de relatie.
Werkelijke steun
Overlevenden van misbruik die worden beoordeeld in plaats van gesteund, voelen zich nog meer vervreemd en beschaamd bij het spreken over het misbruik. Ze zijn dan extra gevoelig voor het afsluiten van zichzelf en krijgen zo geen hulp. Informatie over de biochemische, psychologische en verslavende effecten geeft het slachtoffer van misbruik ondersteuning en validatie, wat daadwerkelijk helpt om de misbruikende partner te verlaten.
Narcistisch misbruik in de liefde
Wil je meer weten over jezelf herontdekken na narcistisch misbruik en hoe je dat kunt doen? Narcistisch misbuik in de liefde van Mjon van Oers helpt je hierbij. De 50 vragen en antwoorden in dit boek gaan onder andere in op kenmerken van narcisme, de gedragingen van een narcist, de bijdrage van jouw eigen gedrag en wat je kunt doen om je eigen leven weer terug te krijgen. Dit boek is geschikt voor iedereen die verwikkeld is (geweest) in een narcistische relatie, maar ook voor mensen die narcisme meemaken in hun omgeving en er meer over willen begrijpen.
Lees verder:
Hoe narcistisch misbruik onthult hoe krachtig je zelf bent
Narcistisch misbruik: een onbesproken realiteit
Transformeren van slachtoffer naar overlever van narcistisch misbruik
Je weg vervolgen na narcistisch misbruik
Herken de 9 tekenen van narcistisch misbruik
Mjon van Oers is een toonaangevende autoriteit op het gebied van narcisme in relaties. Haar pioniersgeest levert transformerende publicaties op, waarmee ze al duizenden vrouwen én mannen geholpen heeft om te herstellen van narcistisch misbruik. Zij is sinds 1992 zelfstandig auteur en schrijft (ook) over bewegen, gezondheid, mens en relaties. Haar publicaties, onder andere over narcisme, verschenen in diverse tijdschriften, online artikelen, e-books en boeken. Mjon schrijft niet alleen, zij geeft ook workshops, lezingen en inspireert als trainer.
