Wat gebeurt er tijdens en na een traumatische gebeurtenis met je brein en je lichaam?
Door Deborah Korn
Hoe groot of klein een traumatische gebeurtenis ook is: het heeft impact op je lichaam en het kan breinverwondingen veroorzaken. “Het brein heeft daarop gereageerd en zich daarna zo goed mogelijk aangepast,” zegt psycholoog Deborah Korn. In dit artikel uit Iedere herinnering verdient respect lees je hoe het brein op traumatische gebeurtenissen reageert en wat er gebeurt in je lichaam. Dit helpt je om jouw trauma’s beter te begrijpen.
Voor mensen die zeer frequent bedreigende situaties meemaken kunnen bevriezen, vechten en vluchten meer een permanente toestand worden dan een incidentele.
Breinverwondingen door trauma
Trauma en posttraumatische stresssymptomen veroorzaken breinverwondingen. Als we een verzwikte enkel hebben worden we niet woest op onszelf als we geen toptijd realiseren bij de marathon. Hebben we een glutenintolerantie, dan schelden we onszelf niet verrot als we misselijk worden na het eten van een sandwich. Maar als mensen niet weten dat delen van hun hersenen verzwikt of intolerant zijn, ver boven alle redelijke grenzen opgerekt of herhaaldelijk boven vermogen beproefd, maken ze zichzelf verwijten. Ze willen weten waarom ze niet kunnen zijn of doen wat alle anderen zonder enige moeite manifesteren.
Het antwoord is dat ze in hun leven door iets zijn overweldigd en dat hun brein een tik gekregen heeft. Het heeft daarop gereageerd en zich daarna zo goed mogelijk aangepast. Maar ondanks al zijn verwoede inspanningen blijft er een handicap en functioneert het niet zo optimaal als mogelijk is.
Wat gebeurt er tijdens een traumatische gebeurtenis met je brein?
Om goed te kunnen begrijpen hoe het brein op trauma reageert moet je weten dat het is opgebouwd uit drie kleinere breinen: het denkende brein, het emotionele brein en het instinctieve brein.
Het denkende brein ligt boven in de hersenpan; het verzorgt ons vermogen tot rationaliteit en logica en stelt ons in staat om taal, verbeelding en creativiteit te gebruiken, plannen te maken en problemen op te lossen.
Het emotionele brein, gesitueerd in het fysieke centrum van de hersenen, reageert op non-verbale emotionele en relationele ervaringen.
Het instinctieve brein, op de ‘bodem’ van de schedel, controleert basale lichaamsfuncties als ademhaling en hartslag.
Als er een dreiging wordt waargenomen reageert het emotionele brein als eerste. De amygdala, een kleine structuur in het emotionele brein, functioneert als gevaardetector en emotioneel commandocentrum. Als de amygdala gevaar opmerkt zendt hij waarschuwingssignalen. Als de amygdala een waarschuwingssignaal afgeeft aan de hypothalamus reageert deze door de productie van stresshormonen op te voeren en het sympathisch zenuwstelsel te activeren, dat via het instinctieve brein een defensieve respons in gang zet.
Lichamelijke reacties op stress
De hartslag gaat omhoog, de luchtwegen zetten uit, de bloedstroom naar het verteringsstelsel wordt omgeleid naar de spieren en we krijgen een droge mond. We kunnen geen woord meer uitbrengen en beginnen te zweten. De haren op nek en armen gaan recht overeind staan en als gevolg van de verhoogde hartslag wordt extra zuurstof naar het spierweefsel gevoerd voor de energie die nodig is voor een snelle fysieke reactie. Dit alles gebeurt automatisch, zonder enige aanzet van onze kant.
Je bewuste brein wordt uitgeschakeld
De amygdala zendt ook signalen naar het denkende brein. Zonder ons medeweten of goedvinden gaan we naar een verhoogde staat van paraatheid terwijl het brein inkomende sensaties sorteert en vaststelt welke onze aandacht het dringendst nodig hebben.
De visuele cortex, die inkomende visuele informatie verwerkt, wordt hyperactief. Tegelijkertijd wordt het uitvoerende controlenetwerk van het denkende brein onderdrukt en schrapt de rationeel denkende ‘jij’ uit het beslisproces. Het onderdeel dat spraak voortbrengt vertraagt of gaat dicht. Dat is de reden waarom veel traumaslachtoffers niet in staat waren om te gillen, om hulp te roepen of zelfs maar ‘Nee!’ te brullen tegen hun agressors. Een soortgelijke uitschakeling is de reden waarom overlevers als ze worden getriggerd vaak moeilijk woorden kunnen vinden voor het beschrijven van de pijnlijke gebeurtenissen die ze hebben meegemaakt.
Bij groot gevaar moet het denkende brein een stap terug doen en het emotionele brein de ruimte te geven om snel en krachtig te reageren. Pas later is het veilig om terug te komen en de controle weer over te nemen.
Het proces gaat verder met een snelle oriënterende respons. Het lichaam bevriest terwijl we de omgeving scannen, het gevaar opnemen en vluchtroutes inventariseren. Dit is een staat van hoge alertheid, maar geen actie. Het is een instinctieve reactie op potentieel gevaar, zo snel dat ze al een feit is voor we ons zelfs bewust zijn van de dreiging.
Permanente staat van vechten, vluchten of bevriezen
Voor mensen die zeer frequent bedreigende situaties meemaken kunnen bevriezen, vechten en vluchten meer een permanente toestand worden dan een incidentele. Deze chronische condities zijn herkenbaar aan de symptomen, allesbeheersende angst, flashbacks, problemen met emotieregulatie, dissociatie, irritatie, agressie en vermijding, van PTSS en verschillende complexe traumatische stressstoornissen (bijvoorbeeld complexe PTSS en dissociatieve stoornissen).
Eind van het liedje is dat, met name bij langdurig en onontkoombaar trauma, zoals agressie en/of verwaarlozing in de jeugd, het autonome zenuwstelsel van deze persoon instinctief verschuift naar een modus van uitschakeling of collaps. Dit is de schijndoodreactie. Veel aspecten van complexe traumatische stressstoornissen weerspiegelen deze chronische toestand van collaps of immobilisatie, zoals wanhoop, onmacht, verstarring, gevoelloosheid en extremere vormen van dissociatie. Na verloop van tijd raken overlevers afwisselend in toestanden van bevriezen, vluchten, vechten en collapsen.
De disregulatie na een traumatische gebeurtenis ontstaat grotendeels doordat het emotionele brein de functies van het denkende brein blijft overnemen. Daarom reageren overlevers zo heftig wanneer ze worden getriggerd door herinneringen aan een traumatische gebeurtenis. In zo’n situatie gaat het denkende brein opnieuw offline. We kunnen niet inhouden, oriënteren en beoordelen of iets of iemand daadwerkelijk een gevaar vormt.
Na een traumatische gebeurtenis
Als een directe dreiging voorbij is zendt de amygdala een ‘alles veilig’ teken naar de rest van het brein. De hypothalamus wordt geïnstrueerd te stoppen met het activateren van het sympathisch zenuwstelsel (vechten, vluchten of bevriezen) en het parasympatisch zenuwstelsel (je bent veilig nu; relax) weer aan te zetten. De parasympatische respons verhoogt de speekselaanmaak, vertraagt de hartslag, vermindert de bloeddruk, trekt de pupillen samen en herstelt de bloedcirculatie naar het verteringsstelsel.
We voelen ons opgelucht en we ontspannen weer. De intense focus verslapt en het alertheidsniveau zakt terug naar normale waarden.
Wanneer traumaverwerking goed verloopt
Het mooiste is als we de gebeurtenis verwerken en doorgaan met ons leven. Als we er iets van geleerd hebben nemen we dat mee als feedback voor onze toekomstige plannen, beslissingen en veiligheid. We nemen het mee in onze strategieën om in onze behoeften te voorzien of bij onze afwegingen wie we wel of niet dichtbij laten komen. Zo leren we in de loop der tijd waarschijnlijk ook het nodige over onszelf en de mensen om ons heen, trekken we conclusies over onze vroegere en huidige omstandigheden en denken na over hoe we in het vervolg het best met dit soort situaties kunnen omgaan. Dat is het ideale herstelscenario.
Waarom worden sommige trauma’s niet goed verwerkt?
Soms wordt deze verwerking niet uitgevoerd. Hoe dat komt hebben we nog steeds niet ontdekt. Misschien is het brein te gestrest en gedereguleerd om de herinnering effectief toe te laten en te verwerken. Of het sluit de herinnering op in een afgesplitst, ‘gedissocieerd’ neuraal netwerk, zodat we zelfs niet weten dat ze bestaat. Wat we wel weten is dat dit verzuim consequenties heeft.
Om te beginnen blijft de amygdala overactief, zij het op een lager niveau. Hij stuurt nog steeds signalen naar de hypothalamus en de hyper-arousal in brein en lichaam houdt aan. We blijven gespannen en intens alert op mogelijke signalen in onze omgeving die ons herinneren aan de traumatische gebeurtenis. Maar het meest catastrofaal is dat het brein de normale verwerking van het traumatische incident niet oppakt.
Zonder deze verwerking stolt de herinnering aan deze gebeurtenis in haar oorspronkelijke vorm en blijft ons en de amygdala voortdurend bepalen bij deze veronderstelde dreiging. Daardoor kunnen we de traumatische ervaring niet achter ons laten en blijven we het risico lopen PTSS en andere traumagerelateerde psychische problemen te ontwikkelen. We houden bijvoorbeeld vast aan achterhaalde overlevingspatronen die ons niet meer dienen. In geval van aanhoudend of herhalend trauma worden we steeds kwetsbaarder om complexe PTSS op te lopen of zelfs een dissociatieve stoornis.
Bron: Iedere herinnering verdient respect
Iedere herinnering verdient respect
Wil je nog meer leren over traumaverwerkingen hoe je trauma's kunt verwerken dankzij EMDR? Iedere herinnering verdient respect laat de kracht van EMDR zien. Dit is dé methode om de impact van nare gebeurtenissen uit het verleden te verminderen.
Lees ook deze artikelen van Deborah Korn:
- Onverwerkte trauma-symptomen: hoe kun je ze herkennen?
- EMDR: wat is het en hoe werkt het? (Heel je emotionele pijn en trauma’s)
Deborah Korn is een vooraanstaande Amerikaanse traumatherapeut, docent, onderzoeker en auteur, onderscheiden met de Francine Shapiro award voor haar EMDR-werk.
