Wat is gaslighting? Zó herken je deze emotionele manipulatietechniek (20 signalen)
Door Robin Stern
Gaslighting is een emotionele manipulatietechniek die soms lastig te herkennen is. “Gaslighters manipuleren iemand zo, dat diegene gaat twijfelen aan zijn eigen realiteit,” zegt Dr. Robin Stern, auteur van Het gaslightproces. In dit artikel legt ze uit hoe je gaslighting kunt herkennen, hoe je het kunt onderscheiden van meningsverschillen en iemand proberen te overtuigen én kun je dankzij 20 signalen testen of iemand jou gaslight.
Je ondersteunt de realiteit van de ander ten koste van die van jezelf in de hoop dat je zijn of haar bevestiging krijgt, of om vervelend gedrag te voorkomen.
Overal waar ‘hij’ staat kun je ‘zij’ lezen.
Wat is gaslighting en hoe werkt het?
Het gaslighteffect is het gevolg van een relatie tussen twee mensen: een gaslighter en een gaslightee. Gaslighters zoeken voortdurend gelijk om hun eigen zelfbeeld te bevestigen en een gevoel van macht over de wereld te behouden. Gaslightees, die gemanipuleerd worden om de opgelegde realiteit van de gaslighters te accepteren, doen dit vaak doordat ze de gaslighter idealiseren en hun bevestiging nastreven.
Gaslightees merken dat ze steeds verwarder raken en steeds meer aan zichzelf gaan twijfelen. Maar waarom? Waarom ga je ineens aan jezelf twijfelen? Hoe kan het dat iemand die zogenaamd om je geeft, je zo’n rotgevoel geeft?
Emotionele manipulatie
Gaslighting is een sluipende en soms verborgen vorm van terugkerend emotioneel misbruik, waarbij misbruikers het doelwit laten twijfelen aan de eigen meningen, realiteit en – in extreme gevallen – de eigen verstandelijke vermogens.
Gaslighten is een vorm van psychologische manipulatie waarbij de gaslighter – degene met de meeste macht in de relatie – je ervan probeert te overtuigen dat je je je eigen gedrag of motivatie niet goed herinnert, niet goed begrijpt of verkeerd interpreteert en zo twijfel in je hoofd zaait waardoor je kwetsbaar en verward wordt.
Geen van jullie beiden hoeft zich bewust te zijn van wat er gebeurt.
Hoe herken je gaslighting?
Gaslighters kunnen er echt van overtuigd zijn dat zij je tegen jezelf in bescherming nemen. Vergeet niet dat zij gedreven worden door hun eigen behoefte om als een sterk en daadkrachtig persoon over te komen, hoewel ze op een koppig kind met driftbuien kunnen lijken. Dit is de enige manier waarop ze een gevoel van macht krijgen of zich veilig en zeker voelen. Ze moeten bewijzen dat ze gelijk hebben en jij moet het met ze eens zijn. Als ook maar een heel klein deeltje van jou behoefte heeft aan de liefde of bevestiging van de gaslighter, ben je vatbaar voor gaslighten. Gaslighting is altijd de creatie van en wisselwerking tussen twee mensen.
Gaslighters zaaien verwarring en twijfel
- Ze manipuleren iemand zo, dat diegene gaat twijfelen aan zijn eigen realiteit.
- Ze nemen geen verantwoordelijkheid voor hun handelen. Ze proberen de geloofwaardigheid van iedereen die hun handelingen in twijfel trekt te ondermijnen.
- Ze proberen de gaslightees te controleren door ze hun realiteit te laten betwijfelen en erop te blijven hameren dat ze het met hen eens moeten zijn.
- Om aan hun eigen behoeften tegemoet te komen, ondermijnen ze het zelfbesef van een ander door hun realiteit in twijfel te trekken, hun meningen te kleineren en te herdefiniëren wie ze zijn.
- Ze destabiliseren hun partner als die zich kwetsbaar voelt om zelf een groter gevoel van macht te krijgen.
- Impliciet dreigen ze de ander te verlaten om zo hun partner aan zich te binden. Door de gaslightee ervan te overtuigen dat die hen nodig heeft om zijn of haar realiteit te definiëren.
- Om de relatie in stand te houden worden gaslightees zo gemanipuleerd dat zij aan hun eigen waarnemingen gaan twijfelen.
- Je wordt zo gemanipuleerd dat je je eigen realiteit en wie je bent door de ander laat bepalen.
- Als de agressor met zijn punten komt terwijl jij die van jou probeert te vertellen, ga je erin mee om de vrede te bewaren.
- Je ondersteunt de realiteit van de ander ten koste van die van jezelf in de hoop dat je zijn of haar bevestiging krijgt, of om vervelend gedrag te voorkomen.
- Je gaat aan jezelf twijfelen om niet het risico te lopen dat je je partner van je vervreemdt – je verliest liever jezelf dan dat je het risico loopt je partner te verliezen.
- Je verspeelt je eigen kracht en kunt niet de energie of wilskracht vinden om voor jezelf op te komen bij tegenslagen.
- Je moet de gaslighter blijven geloven om deel te kunnen blijven nemen aan de relatie.
Hoe weet je of het gaslighten is?
Misschien denk je: Zo gaat het altijd. Ik ben het nooit met mijn partner eens.
Wat is dan het verschil tussen gaslighten en…
Het met iemand oneens zijn?
Op een respectvolle manier discussiëren over en luisteren naar andere opvattingen is een gezonde vorm van discussie. Het houdt de geest actief, helpt bij het creëren van een sterkere band van wederzijds respect en het bakent de grenzen af.
Iemand proberen te beïnvloeden?
Er zijn altijd momenten waarop we anderen proberen over te halen om het met ons eens te zijn of om mee te gaan in ons plan. Naar welk restaurant zullen we gaan? Waar gaan we deze vakantie naartoe? Dit zijn echter geen kwaadwillige pogingen om anderen te manipuleren en aan hun begrip van de werkelijkheid of de redelijkheid van hun persoonlijke voorkeur te laten twijfelen.
Narcisme?
Gezond narcisme kan duiden op een samenhangend zelfbesef, maar ongezond narcisme is een typisch gevolg van psychische wonden opgelopen in de kindertijd. Deze leiden als volwassene tot gedrag dat kan bijdragen aan totale zelfingenomenheid en ongevoeligheid voor de behoeften van anderen. Niet alle narcisten zijn gaslighters.
Pesten?
Pesten is terugkerend gedrag (enigszins geherdefinieerd door internet) dat vaak te maken heeft met een onbalans van macht en de intentie om de ander fysiek, mentaal of emotioneel te beschadigen. Het kan ook gaslighten omvatten, maar er hoeft niet ook automatisch sprake te zijn van het bewust ondermijnen van iemands realiteit – hoewel herhaalde, agressieve kritiek bij het doelwit kan leiden tot twijfel aan zichzelf.
Manipulatie?
Bij manipulatie gaat het over de intentie en de mate. Het manipuleren van een situatie voor een over het algemeen positieve afloop is iets anders dan het doelbewuste manipuleren dat de integriteit, perceptie of het gevoel van eigenwaarde of zelfvertrouwen van de ander ondermijnt. Als dit gebeurt om macht te verwerven voor persoonlijke voldoening en tijdelijke stabiliteit, dan is er sprake van misbruik makend gaslighten.
Test: Word jij gegaslight? 18 signalen
Laten we even persoonlijk worden – Zet je gaslightantenne uit en kijk of de volgende twintig kenmerkende signalen aanwezig zijn. Gaslighten hoeft niet al deze ervaringen of gevoelens te bevatten, maar als je jezelf er in een of meer herkent, let daar dan extra op.
- Je twijfelt voortdurend aan jezelf. Je vraagt je tientallen keren per dag af: ‘Ben ik te gevoelig?’
- Je voelt je op je werk vaak verward en zelfs gek.
- Je verontschuldigt je voortdurend bij je moeder, vader, partner of baas.
- Je vraagt je regelmatig af of je wel ‘goed genoeg’ bent.
- Je begrijpt niet waarom je niet gelukkig bent, terwijl je ogenschijnlijk zo’n goed leven hebt.
- Als je kleren voor jezelf koopt, meubels voor je huis, of andere persoonlijke aankopen, doe je dit altijd met je partner in je achterhoofd. Je denkt aan wat hij of zij leuk zou vinden in plaats van aan waar jij blij van wordt.
- Je verontschuldigt je vaak voor het gedrag van je partner tegenover je vrienden en familie.
- Je vertelt je vrienden en familie niet alles, zodat je niets hoeft uit te leggen of excuses hoeft te verzinnen.
- Je beseft dat er iets helemaal niet in de haak is, maar kunt nooit duidelijk zeggen wat het is, ook niet tegen jezelf.
- Je gaat liegen om vernederingen en verdraaiing van de werkelijkheid te voorkomen.
- Je vindt het moeilijk om eenvoudige beslissingen te nemen.
- Je denkt twee keer na voor je een schijnbaar onschuldig onderwerp ter sprake brengt.
- Voordat je partner thuiskomt, loop je de checklist in je hoofd door om er zeker van te zijn dat je die dag niets verkeerd hebt gedaan.
- Je hebt het gevoel dat je vroeger een ander mens was, met meer zelfvertrouwen, blijer en ontspannener.
- Je hebt het gevoel dat je niets goed kunt doen.
- Je kinderen proberen je tegen je partner te beschermen.
- Je merkt dat je woedend bent op mensen met wie je altijd goed kon opschieten.
- Je voelt je hopeloos en vreugdeloos.
Deze symptomen kunnen zich allemaal ook voordoen bij angststoornissen, depressie of een laag gevoel van eigenwaarde. Het verschil met gaslighten is dat er een ander persoon of een groep is die je actief aan het twijfelen probeert te brengen over dingen waarvan je weet dat ze waar zijn. Als je deze gevoelens doorgaans niet hebt bij anderen, maar wel bij een specifiek individu, dan ben je mogelijk het slachtoffer van gaslighten.
Fragment uit: Het gaslightproces
Het gaslightproces
Leer alles over gaslighting en wordt zo nooit meer slachtoffer van gaslighting dankzij het handzame, inzichtrijke en liefdevolle boek Het gaslightproces van Robin Stern!
Lees verder over gaslighting:
- Het gaslighteffect: hoe herken je mentale manipulatie in een relatie?
- Soorten gaslighting: zo herken je een gaslighter
- Gaslighting: bevrijd jezelf van de angst voor woedeaanvallen en kom beter voor jezelf op in een relatie
Robin Stern Ph.D. is psychoanalytica, docent, auteur en associate director van het Yale Center for Emotional Intelligence. Ze introduceerde het begrip gaslighting tien jaar geleden naar een film met Ingrid Bergman met dezelfde titel. Een begrip dat sindsdien niet meer weg te denken is.
