Wat maakt je ex, ouder of collega narcistisch? (Het antwoord ligt in het brein)
Door Mjon van Oers
Hoe komt het toch dat je ex-partner, collega of bijvoorbeeld één van je ouders narcistische trekken vertoont? Narcisme-expert Mjon van Oers geeft eerlijk antwoord en duikt diep in het narcistische brein. “Een narcist heeft een afwijking in de hersenen, maar hij of zij heeft wel degelijk een keuze.”
Steeds meer onderzoeken suggereren dat de typische kenmerken in het gedrag van een narcist een reflectie zijn van afwijkingen in het brein.
Hoe ontstaat deze persoonlijkheidsstoornis?
Wetenschappers twisten nog steeds over de vraag hoe een narcistische stoornis ontstaat. Is het genetisch bepaald? Is het een kwestie van te veel of te weinig ouderliefde of toch iets anders? Misschien is de hoeveelheid narcisme in iemand bij de geboorte al bepaald. Misschien is het een kwestie van bepaalde ervaringen opdoen. Waarschijnlijk is het een mix van die twee, maar tot nu toe kan niemand echt zeggen wat de belangrijkste oorzaak is. Hoe dan ook, iemand met de narcistische persoonlijkheidsstoornis verschilt van de meeste mensen.
Zo werkt het narcistische brein
Wetenschappers hebben ontdekt dat het empathisch vermogen van mensen waarneembaar is op hersenscans. De neurowetenschap heeft hiermee geholpen om inzicht te krijgen in waarom de meeste mensen beschikken over enkele capaciteiten die een narcist niet of slechts in beperkte mate heeft. Steeds meer onderzoeken suggereren dat de typische kenmerken in het gedrag van iemand met de narcistische persoonlijkheidsstoornis een reflectie zijn van afwijkingen in het brein.
We weten inmiddels dat een bepaald deel van de hersenen een belangrijke rol speelt bij het voelen van compassie en het uiten van mededogen. De buitenste laag van de hersenen is de cerebrale cortex. Dit gebied bevat de functies die we het meest associëren met menselijke kenmerken zoals empathie, zelfbewustzijn, zelfbeschikking en zelfbeheersing.
Uit experimenten komt naar voren dat de hoeveelheid grijze stof in deze regio van de hersenen correspondeert met de hoogte van de score op de empathie-test. Vergeleken met mensen die empathischer zijn, is er bij mensen met de diagnose Narcistische Persoonlijkheidsstoornis (NPS) minder dichtheid in deze gebieden van de hersenen te zien.
Uit hersenonderzoek blijkt ook dat er in het gebied dat impulsiviteit reguleert, meer activiteit plaatsvindt bij mensen met veel narcisme dan bij mensen met minder narcisme. Deze toename in activiteit vermindert de impulscontrole en verhoogt daarmee de kans op slechte besluitvorming en zelfzuchtig gedrag.
Extreme controledrang
De meeste theorieën over de werking van ons brein gaan ervan uit dat de hersenen vooral gemaakt zijn om onze overleving te garanderen. Een fundamentele voorwaarde hiervoor is dat het leven een bepaalde voorspelbaarheid heeft. Voor ons brein staat dat ongeveer gelijk aan het hebben en behouden van controle over jezelf, de ander en de wereld om je heen. Juist daarom zal iemand die vanbinnen zo angstig is als een narcist, alles aan de buitenkant tot in het extreme proberen te controleren om zich zo veiliger te voelen.
Lees ook: Narcisme en de energie van angst
Spiegelneuronen: de band tussen moeder en kind
Een andere belangrijke neurobiologische ontdekking van de laatste decennia zijn de spiegelneuronen. Sommige wetenschappers stellen dat in die hersengebieden de neurologische basis te vinden is van empathie, sympathie en van ons vermogen om van iemand te houden. Een van de verklaringen voor het ontstaan van narcisme en andere persoonlijkheidsstoornissen is dat ze aan dit spiegelsysteem in de hersenen gelinkt blijken te zijn.
Spiegelneuronen zijn al meteen bij de geboorte aanwezig, maar ontwikkelen zich pas echt goed door het contact tussen moeder en kind. Als de moeder lacht, lacht de baby terug en andersom. Zo ontwikkelen de spiegelneuronen zich en ontstaat er een band.
Spiegelneuronen spelen dan ook een belangrijke rol bij de hechting tussen moeder en kind. Als er geen spiegeling is, kan er ook geen hechting zijn en dat kan schadelijk zijn voor de ontwikkeling van het spiegelsysteem. Het gebrek aan spiegeling kan ontstaan door afwezigheid van een liefdevolle verzorging, maar ook door desinteresse, onvermogen of een combinatie van deze factoren.
Gevoel van leegte opvullen
Je krijgt een beeld van jezelf mede door je omgeving. Als je dat beeld niet kunt ontwikkelen, kun je geen authentiek zelfgevoel hebben en is er een intern gevoel van leegte. Het vacuüm dat ontstaat, probeer je dan al snel op te vullen met veel positieve reflectie van buitenaf. Je wordt dan afhankelijk van bevestiging van anderen, het werk dat je doet, je materiële bezit, je relaties, prestaties…
Hoe minder contact je met je innerlijke zelf hebt, hoe meer spiegeling en bevestiging je van anderen nodig hebt. Dit alles kan een extra negatieve uitwerking hebben op de ontwikkeling van een goed functionerend empathisch brein. Ook angst en stress kunnen de werking van de spiegelneuronen aantasten. Uit recente onderzoeken blijkt dat het aantal spiegelneuronen dat signalen afvuurt, drastisch minder wordt door angst en stress.
Empathie-tekort-aandoening
Al deze baanbrekende onderzoeken in de neurowetenschap bevinden zich in een beginstadium, maar ze suggereren in elk geval dat een deel van de narcistische kenmerken, zoals het verminderde vermogen tot medemenselijkheid, in de hersenstructuren terug te zien zijn. Ironisch genoeg blijkt dat iemand die aan deze zogenaamde ‘empathie-tekort-aandoening’ lijdt, wel in staat kan zijn om zich zeer empathisch voor te doen, wanneer hij (of zij) dat wil.
Een narcist is zich namelijk wel degelijk bewust van wat hij doet. Zijn gedrag wordt mogelijk gedreven door de narcistische persoonlijkheidsstoornis, maar geeft hem dat carte blanche om anderen te beschadigen? Het is dan misschien een verklaring van zijn gedrag, maar geen excuus!
Ja, een narcist heeft een afwijking in het brein, maar hij heeft wel degelijk een keuze. Dit blijkt uit het feit dat een narcist zich prima kan gedragen wanneer het hem uitkomt en zich pas misdraagt als niemand het ziet. Onschuldig is dit niet. Dit betekent dat hij in staat is om zijn gedrag te sturen en te controleren.
Een geweldige acteur
Een narcist is een geweldige acteur. Het ontbreekt hem aan medemenselijkheid, maar hij heeft wel zijn hele leven menselijk gedrag kunnen observeren. Door het empathische gedrag van anderen te bestuderen, kan hij dat proberen na te bootsen. Maar een narcist heeft niet of nauwelijks het vermogen tot écht medeleven. Wanneer je pijn ervaart, of het nu om fysieke of emotionele pijn gaat, dan geeft een narcist niet thuis. Het is een van de moeilijkste dingen in het omgaan met een narcist; je snapt eenvoudigweg niet hoe iemand zo kan zijn. De verklaring hiervoor is uiteindelijk vrij simpel: het brein van een narcist werkt echt anders dan dat van mentaal gezonde mensen.
Voorbij het narcisme
Dit is een fragment uit Voorbij het narcisme. Als je de schadelijke invloed van een narcist in je leven hebt ondervonden, dan geeft dit boek je de erkenning die je nodig hebt en handvatten om te herstellen. Het doel is om jou te ondersteunen en het proces te helpen versnellen, zodat je er uiteindelijk sterker uit komt.
Persoonlijke Life Coaching met narcisme-expert Mjon van Oers
Wil je loskomen van narcisme in je relatie, jezelf terugvinden, eren wie je bent en kun je daarbij wel wat hulp gebruiken? Kijk op de website van Mjon van Oers voor een Persoonlijk Life Coaching Consult.
Lees ook deze artikelen over narcisme van Mjon van Oers:
Narcisme binnen het gezin: een litteken voor het leven
Adviezen van een narcisme-expert: zo kun je jezelf verdedigen tegen manipulatieve-narcistische mensen
Aan deze drie narcistische verleidingskunsten herken je narcisme
Mjon van Oers is een toonaangevende autoriteit op het gebied van narcisme in relaties. Haar pioniersgeest levert transformerende publicaties op, waarmee ze al duizenden vrouwen én mannen geholpen heeft om te herstellen van narcistisch misbruik. Zij is sinds 1992 zelfstandig auteur en schrijft (ook) over bewegen, gezondheid, mens en relaties. Haar publicaties, onder andere over narcisme, verschenen in diverse tijdschriften, online artikelen, e-books en boeken. Mjon schrijft niet alleen, zij geeft ook workshops, lezingen en inspireert als trainer.
Zou het kunnen zijn, dat mensen die zich onterecht "minder voelen" zoiets hebben of ontwikkelen, puur en alleen om erbij te willen horen en dingen gaan doen die voor anderen zeer traumatisch kunnen zijn (veel geld uitgeven) of zo ver kunnen gaan dat hun eer en aanzien koste wat kost behouden moet blijven?